Tarixi traslar çempionatı tədricən tərk edir, onların yerini isə yeni avtodromlar tutur. İki il əvvəl çempionatda Valensiya və Sinqapur debüt etmişdi, keçən ilin mövsümü isə yeni Abu Dabi trasındakı yarışla başa çatmışdı.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxtında avtodromun tikintisi fikri 2006-cı ilin yanvarında rəsmiləşdirilib, o zaman German Tilke sadəcə 3 km uzunluğu olan bir trasın hazırlanması sifarişini alıb – trasda yerli və regional səviyyəli yarışların keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Hər ay layihə genişlənib – artıq yayda qərara alınıb ki, layihə Formula1 miqyasına qədər böyüdülməlidir. Xərclərin də artması süni Yas adasındakı bu avtodromu dünyanın ən bahalı idman layihəsinə çevirib.

Artıq 2007-ci ildə trasın maketinin təqdimetmə mərasimi təşkil olunub, Ekklstounla müqavilə imzalanıb və debütünə iki il qalmış yeni Qran Pri yerli Etihad Airways aviaşirkəti kimi titul sponsoru qazanıb. Sinqapurdakı ilk gecə yarışının uğurlu keçməsindən sonra avtodromun layihəsi süni işıqlandırma sisteminin qurulması üçün dəyişdirilib, amma təşkilatçılar sadəcə gecə yarışını deyil, təbii işıq altında start alıb süni işıqlar altında başa çatacaq yarış təşkil etdilər.

Trasın bir hissəsi sahil ərazidən keçir, Abu Dabidə qabarma hündürlüyü yarım metrdən hündür olmadığı üçün praktiki olaraq dalğalar olmur, ona görə də bu sahədə imkanlı azarkeşlər üçün yarışın gedişini lövbər salmış yahtlardan izləmək şəraiti yaradılıb.

Layihənin əsasında elə əvvəldən ikili xarakter nəzərdə tutulmuşdu – trasın birinci yarısı sürətli stasionar avtodromu xatırladır, ikinci yarısı isə daha çox şəhər traslarına xas olan yavaş və orta sürətli döngələrdən ibarətdir.

Komandalara optimal sazlanmalar tapmaq asan olmayacaq, dövrənin əvvəlindəki sürətli sahələr ötməyə imkan verir, amma düz yolun sonunda zəruri olan asfalta yatma qüvvəsinin aşağı səviyyəsi maşının yavaş döngələrdə stabilliyini azaldacaq.

Daha bir maraqlı xüsusiyyət pit-leyndən çıxışdır – çıxış tuneldə, trasın altındadır və sürət məhuddiyyətini bildirən xətdən sonra başlayır.

Formula1 tarixində ilk dəfədir ki, mövsümün son yarışında titula dörd namizəd starta çıxacaq – mübarizənin gərgin və maraqlı olması gözlənilir. Yeni dünya çempionunun adı bazar günü məlum olacaq…

Braziliyanın cənub-şərqində San Pauluda yerləşən İnterlaqos avtodromunu adətən yarışdan əvvəl tərifləyib, yarışdan sonra tənqid edirlər. Trasda ötmələr mümkündür, burda bir çox maraqlı düz uzun yollar var, amma yarışdan sonra sürücülər asfaltın kələ-kötür olmasından və hərəkətin saat əqrəbinin əks istiqamətində olmasından gileylənirlər.

İnterlaqos şəxsi vəsaitlər hesabına tikilib və 1940-cı ildən yarışlar üçün açılıb, amma artıq on ildən sonra bələdiyyənin hakimiyyətinə qatılıb – şəhərin yüzillik yubileyini qeyd edən komitə çox simvolik qiymətə trası əvvəlki sahiblərindən alib. O zaman trası modernləşdirmək cəhdləri edilsə də, real işlər görülmürdü. Yalnız 1972-ci ildə İnterlaqos Formula1 yarışını qəbul etdi, 1990-cı ildən isə bu mərhələ daim təqvimdə yerini aldı.

Tras motora qarşı çox tələbkardır və ənənəvi olan yavaş ikinci sektorda asfalta ilişmə ilə birinci və üçüncü sektorlarda sürət arasında kompromis axtarmağa məcbur edir. Adətən burada motorlar başqa traslarda olduğu kimi effektiv deyillər – İnterlaqos dəniz səviyyəsindən 750 metr yüksəkdədir, ona görə də mühəndislər bir neçə məchullu tənliklər həll etməli olurlar. Hava da bu yerlərdə ilin bu vaxtında gözlənilməz sürprizlər edə bilər.

Keçən il olduğu kimi bu il mövsüm Braziliyada başa çatmır, amma starta titula beş namizəd çıxacaq, yarışın son illərdə olduğu kimi maraqlı keçməsinə şübhə yoxdur…

Cənubi Koreya Qran Prisinin keçirilməsi üzrə danışıqlar hələ keçən əsrin sonlarında başlamışdı, amma birinci dəfə təşkilatçılar qoyulan şərtlərə əməl etmədikləri üçün Berni Ekklstouna böyük məbləğdə kompensasiya ödəməli olmuşdular.

İkinci dəfə tərəflər 2003-cü ildə görüşüblər, niyyət protokolu imzalanıb, üç il sonra Berni 2010-2016-cı illərdə yarışın keçirilməsinə razılıq verib. Təşkilatçılıq rolunu bu dəfə Korea Auto Valley Operation (KAVO) şirkəti yerinə yetirib. Dörd il ərzində German Tilkenin hazırladığı layihə üzrə tras tikilib – layihənin ilkin dəyəri 250 milyon dollar olub.

Avtodrom Cənubi Koreyanın cənub-qərbindəki Çolla Namdo əyalətinin Yonam qəsəbəsində yerləşir, Seuldan 370 km uzaqlıqda. Tilke çox güclü layihəni reallaşdırıb -nəticədə ilkin büdcə tezliklə xərclənib, ümumdünya iqtisadi böhranı sərmayədarların maraqlarına təsir edib və yarışın keçirilməsindən iki ay əvvəl hökumət vəzitə nəzarəti öz əlinə götürməli olub.

Müqaviləyə əsasən işlər hələ yayda başa çatmalı idi, təşkilatçılar uzun müddət mətbuatı əmin edirdilər ki, hər şey vaxtında hazır olacaq, amma FİA-nın təftişinə az vaxt qaldıqca aydın olub ki, Koreya trasına güzəşt ediləcək. Nəticədə tras uik-enddən cəmi bir həftə əvvəl təftişi keçib – layihənin yalnız bir hissəsi hazırdır, yahtalarla dolu liman, parklar və restoranlar hələ gələn il hazır olacaq.

Saat əqrəbinin hərəkətinin əksinə qurulmuş trasın konfiqurasiyası dövrənin əvvəlində üç düz yoldan və qalan hissədə kifayət qədər mürəkkəb döngələrdən ibarətdir. Ən uzun düz yolun uzunluğu 1.2 km-dir – təqvimdə ən uzun düz yoldur, ilkin hesablamalara görə sürücülər bu yolda 320-325 km/saat sürət yığa biləcəklər.

Trasda sürətli və yavaş döngələr var, 11-ci döngə ikili apekslədir. Maşının sazlanması asfalta yatma qüvvəsi ilə sürət arasında kompromis tələb edir, yeni döşənmiş asfalt isə mühəndislərin işini çətinləşdirir – trasın xarakteristikası uik-endin gedişində dəyişəcək. Bridgestone şirkəti Koreyaya ən stabil bərk cütlüyü – Hard və Soft təkərlərini gətirəcək.

Naməlum tras mövsümün sonunu daha maraqlı edəcək – titula beş namizəd bərabər şəraitdədir…

Keçən il Formula1 ikillik fasilədən sonra Suzukaya qayıtdı. Əfsanəvi yapon avtodromu Fudzinin rekonstruksiyasından sonra çempionatı tərk etmişdi, amma sonra iki trasın sahibləri milli mərhələni növbələşdirmək barədə razılaşmışdılar, keçən ilin yayında isə Fudzi maliyyə problemləri üzündən Formula1-dən imtina etməli olub. Ona görə də 2009-2011-ci illərdə Yaponiya Qran Prisi Suzukada keçiriləcək.

Avtodrom Miye əyalətinin eyniadlı şəhərində yerləşir, nadir trasdır, səkkiz rəqəmini xatırladan konfiqurasiyasını Con Huqenhols Honda yol maşınlarının testləri üçün fikirləşmişdi, tras 1961-ci ildən fəaliyyət göstərir.

Avropalı azarkeşlər yaponlara paxıllıq edə bilərlər, axı məlumat kitabçalarında və ensiklopediyalarda yazılan tarixi hadisələrin çoxu məhz Suzukada baş verib…

Son illərdə avtodrom ciddi rekonstruksiya olunub – trasın yarısında yeni asfalt döşənib, təhlükəsizlik zonaları genişləndirilib, amma tarixi trasın konfiqurasiyası saxlanılıb.

Suzukada maşınların sazlanması zamanı yavaş şikanalarda idarəolunma ilə sürətli döngələrdə sürət arasında kompromis tapmaq vacibdir. Uik-endin gedişinə hava müdaxilə edə bilər. Bridgestone komandalara Hard və Soft tərkiblərini təklif edəcək…

Sinqapur Respublikası Cənub-Şərqi Asiyada şəhər-dövlətdir və ekvatordan 137 km şimalda yerləşir. Sinqapur əhalisinin sıxlığına görə dünyada ikinci yeri tutur və adambaşına gəlirə görə dünya liderlərindən biridir. Milli dil malay dilidir, amma ingilis, çin və tamil dilləri də rəsmi sayılır. Gəlirin əsas mənbəyi tranzit dəniz limanı və yüksək texnologiyaların istehsalıdır.

Faktiki olaraq bir ilə tikilmiş tras şəhərin küçələrini əhatə edir, yalnız 1.2 km-lik düz yol yeni tikilib və bokslar, paddok və start düzlüyü bu hissəyə salınıb. Şəhər traslarından bu ən sürətlisidir – dörvrədə 3 dəfə maşınlar 300 km/saat sürət yığırlar, amma buna baxmayaraq, Monakodan sonra çempionatın ən yavaş trasıdır.

Asfaltın tərkibi məxsusi olaraq yeni avtodrom üçün hazırlanıb, hazırlanmasında isə Shell şirkəti bilavasitə iştirak edib – mühəndislər hesab edirlər ki, yeni asfalt adi asfalta nisbətən ilişməni 20% artırır. Trasın böyük bir hissəsi şəhərdə olduğu üçün asfalt bir gecəyə döşənilmişdi – yolda hərəkət bağlanılıb və fəhlələr bir gecəyə 15 ton asfalt döşəyiblər. Builki yarış ərəfəsində bəzi sahələrdə asfalt yenidən döşənib – keçən il kələ-kötürlük aydın hiss olunurdu.

Tras müvəqqəti hasarla mühasirəyə alınıb, yarışdan sonra hasar söküləcək. Tras boyu süni işıqlandırma sistemi quraşdırılıb. Formula1 tarixində ilk gecə yarışının devizi – “Gecə də gündüz kimi işıqlıdır”. Sistemin quraşdırılmasına elan olunmuş tenderi italiyalı Valerio Mayolinin şirkəti qazanıb, şirkət idman tədbirlərinin işıqlandırılmasında qırxillik təcrübəyə malikdir, sonuncu futbol üzrə dünya çempionatının işıqlandırılması da bu şirkətin işi olub, amma Sinqapurda unikal məsələləri də həll etmək lazım idi. Trasın eni 10-15 metrdir, işıq selini elə yönəltmək lazımdır ki, işıqlandırma bərabər bölünsün, sürücülər və televiziya üçün kifayət qədər olsun, dönmələrdə və yağışda ciddi əksolmalar olmasın. 240 dirək, 1500 projektor, hər birinin də gücü 2000 Vatt – işıqlandırma sisteminin ümumi məsrəfi 3 milyon Vattdır.

Trasda hərəkət saat əqrəbinin hərəkətinin əks istiqamətindədir, 23 döngə (13 sol, 10 sağ), formal olaraq ötmələr 1, 7 və 14-cü döngələrdə mümkündür, dövrənin hesablanma vaxtı 1 dəqiqə 50 saniyədir, ən yavaş döngədə sürət 75 km/saat, ən sürətli döngədə sürər 275 km/saatdır. Tras asfalta yatma qüvvəsinin yüksək səviyyəsini tələb edir və əyləcləri çox yükləyir.

Görək bu dəfə necə olacaq, sinoptiklər isə hər il olduğu kimi yağışlar vəd edirlər…

Monza Autodrome trasının tikintisinə 1922-ci ilin yanvarında başlanıb. Milan Avtomobil Klubu öz 25 illik yubileyini məxsusi avtodromu ilə qeyd etməyi qərara alımışdı. Bir neçə layihə nəzərdən keçirildikdən sonra mühəndislərin, sərmayədarların və tikinti şirkətlərinin xoşuna gəlmiş Monsa parkı seçildi. Dərhal tikintiyə dəstək olan S.İ.A.S (Societa İncremento Automobilismo’e Sport) şirkəti təsis edildi. Trasın arxitektoru isə Alfredo Roselli oldu.

İlkin layihəyə görə tras 14 km-lik yoldan ibarət idi, layihənin dəyəri isə 6 milyon lirə idi. Bir aydan sonra Milan Avtomobil Klubunun rəhbərləri “simvolik” ilk kərpici qoymaqla işlər qızışdı. Artıq 110 gündən sonra isə tras tam hazır idi və tamaşaçılar 4.5 km-lik sürətli düz yol, 1 km-lik iki düz yolla birləşdirilmiş qoşa sürətli dövrə və dəyişən radiuslu dövrədən ibarət avtodromu gördülər.

Trasın rəsmi açılışı 1922-ci il sentyabrın 3-də baş tutub, hadisənin vacibliyini baş nazirin iştirakı qeyd edib. Faktiki olaraq bu tras məxsusi olaraq yarışlar üçün nəzərdə tutulmuş üçüncü avtodrom idi….

Trasda 1928-ci ildə milli avtoidman tarixində ən ağır qəza baş verib – sürücü Emilio Materassi tribunaya girmiş, özü və 27 tamaşaçı həlak olmuşdu. Bundan sonra yarışlar trasın kiçik bir hissəsində keçirilirdi…

Müharibə dövründə Monza Autodrome təyinatı üzrə istifadə olunmurdu – əvvəl bura arxiv köçürülüb, sonra Milan zooparkının heyvanları gətirilib. Trasın asfalt örtüyü 1945-ci ilin hərbi paradında tankların tırtılları altında tamamilə dağıdılıb. 1948-ci ilin əvvəllərində Milan Avtoklubu trası bərpa etmək qərarına gəldi və iki aydan sonra tras yarışlara hazır oldu. Oktyabrın 17-də keçirilən ilk yarışda Jan-Pyer Vimill Alfa Rомео 158-də qalib gəldi…

1955-ci ildə trasda yenidənqurma işləri başlanıb. Artan sürətlər və təhlükəsizlik tələbləri asfalt örtüyün altındakı qum qatını beton qatla əvəz etməyi tələb edirdi. Trasın uzunluğu 4.25 km-ədək qısaldılıb və yeni sahələr əlavə olunub – artan radiuslu Parabolica döngəsi və iki “əyri düz” yol trasda 285 km/saat sürət yığmağa imkan verirdi…

Bununla yanaşı 10 km-lik variant da yenilənmişdi, ona görə çempionatlar iki tras arasında seçim edə bilirdilər. Düzdür, 1961-ci ildə ağır qəzadan sonra uzun tras biryerli maşınlar üçün əbədi bağlandı – Parabolica-ya girişdə Volfqanq fon Tripsin Ferrari-si trasdan çıxaraq tribunaya girmişdi, sürücü və 11 tamaşaçı həlak olmuşdu. Təşkilatçılar bu yerə dəmir hasar çəkdilər, amma 1970-ci ilin sərbəst yürüşlərində Yohen Rindtin Lotus-unda əyləclər imtina etdikdən sonra o bu hasara çırpılaraq həlak olmuşdu…

Monsa trası maksimal sürət üçün tikilib, amma artıq təşkilatçılar əksini düşünməyə başlayıblar. Tras bir neçə dəfə yenidən qurulub, sürəti aşağı salmaq üçün müxtəlif tədbirlər görülüb, amma konstruktorlar hər dəfə maşınların sürətini qaldırıblar. Monsa trası Formula1 yarışları tarixində 9 dəfə konfiqurasiyasını dəyişib, hazırkı konfiqurasiya 2000-ci ildən fəaliyyət göstərir, amma hər il xırda əlavələr edilir, elə üç il əvvəl ikinci şikananın təhlükəsizlik zolağı asfaltla örtülüb…

Yəqin ki, bu da son olmayacaq…

Belçikada yerləşən Spa-Frankorşam trası ilk dəfə 1921-ci ildə yarış qəbul edib, trasın əsasını La Meuse qəzetinin redaktoru Jül de Tyer və ölkənin Kral Avtomobil Klubunun idman şöbəsinin başçısı Henri van Ofem qoymuşdular. Onlar üç yaşayış məntəqəsini birləşdirən yerli yollardan yarış trası kimi istifadə etməyi qərara almışdılar, nəticədə çox sürətli yarış trası alınmışdı. Demək olar ki, bu tras “təbii yolla” alınmışdı, tras həm sürücülərin, həm də tamaşaçıların xoşuna gəldi və tezliklə müxtəlif seriya və siniflərin yarışlarını qəbul etməyə başladı.

1924-cü ildə bu trasda ilk dəfə olaraq “Frankorşamın 24 saatı” sutkalıq yarışı, gələn il isə İlk Qran Pri keçirilib. Starta cəmi yeddi maşın çıxmışdı, qələbəni isə Alfa Romeo-da Antonio Askari (gələcək ikiqat dünya çempionunun atası) bayram edib.

İlk “süni” döngə (Raidillon – “yolun çətin hissəsi”) trasın konfiqurasiyasına 1938-ci ildə əlavə olunub. Bu döngə ilə trası daha gərgin və sürətli etmək planlaşdırılırdı, o zaman məhşur alman Nürburqrinq trası ilə rəqabət gedirdi. Müharibə zamanı trasda yarış keçirilməyib, 1947-ci ildən isə yenidən iş qızışıb. 1950-ci ildən isə tras Formula1 təqvimində yerini alıb. İlk iyirmi ildə trasın uzunluğu 14 km-dən uzun idi!

Yüksək sürətlər və döngələr Spada təhlükəsizlik məsələlərini həmişə önə çəkirdi. 1960-cı ildə iki sürücü (Mayk Təylor və Stirlinq Moss) sərbəst yürüşlərdə ağır zədə aldılar, iki sürücü isə (Kris Bristou və Alan Steysi) yarışda həlak oldular. 1966-cı ildə ciddi kütləvi qəzadan sonra (starta çıxmış 15 maşından 8 maşın qəzaya düşmüşdü) çiyin və qabırğasını sındırmış Ceki Stüart bu trasda təhlükəsizliyi artırmaq kompaniyasına başladı. Daha sonra bu kompaniyaya Qran Pri sürücülərinin Assosiasiyası da qoşuldu. Düzdür, 1970-ci ildə trasın konfiqurasiyasında dəyişiklik edilsə də (şikana əlavə olunmuşdu), bu il 14 km-lik trasın son yarışı oldu.

Növbəti 13 ildə Belçika Qran Prisi iki dəfə Niveldə və 10 dəfə Zolderdə keçirildi.

Spada isə 1979-cu ildən başlayan yenidənqurma işləri 1983-cü ildə başa çatdı: trasın uzunluğu iki dəfədən çox qısaldıldı və konfiqurasiyası tam dəyişdirildi. Həmin il yarış köhnə ad altında tamamilə yeni trasda keçirildi.

O vaxtdan trasda 3 dəfə yarış keçirilməyib: 1984-cü ildə yarış Zolderdə keçirilib, 2003-cü ildə tütün qadağasına görə yarış keçirilmədi və dörd il əvvəl təşkilatçıların maliyyə problemləri üzündən yarış baş tutmadı.

Bu illər ərzində tras bir neçə dəfə konfiqurasiyasını dəyişib, hətta start xətti yerini dəyişib, yeni döngə və şikana əmələ gəlib, trasın uzunluğu da dəyişib. Amma bütün bunlara baxmayaraq, bu tras sürücülərin sevimlisi olaraq qalmaqdadır. Trasda ancaq istedadlı sürücülər qalib gəliblər, Mixael Şumaher burada altı qələbə qazanıb, Ayrton Senna – 5, Cimmi Klark və Kimi Rəykkönen – 4, Fanxio və Dəymon Hill – 3, Alberto Askari və Alen Prost isə 2 qələbə qazanıbalr. Bu trasda qalib gələn 20 sürücüdən 14 nəfəri çempion olub…

Son illərdə bu trasda Kimi Rəykkönen dominanlıq edirdi, bu il Kimisiz birinci yarışda kim qalib gələcək?…

Bu trasda 1986-cı ildə keçirilmiş ilk yarış o vaxt Sovetlər Birliyində də keçirilə bilərdi. Cənab Ekklstoun çempionatın mərhələlərindən birini “dəmir pərdələr” arxasında keçirmək fikrində idi, namizəd kimi Sovetlər İttifaqı, Çin, Yuqoslaviya irəli sürülmüşdü, amma Berni son anda öz seçimini Macarıstanda saxladı. Çempionatın rəhbəri Budapeştə baş çəkdi, razılıq verdi və rekord səkkiz ay müddətinə avtodrom tikildi. Qəzetlər yazırdı ki, Berni yerli məmurları məftun etdiyindən layihəyə “yaşıl işıq” verilib.

Təsəvvür edin ki, müqavilə 1985-ci ilin sentyabrın 10-da imzalanmış, tikinti işləri oktyabrın 1-də başlamış və artıq 1986-cı il martın 24-də avtodromda yoxlama yarışı keçirilmişdi. Həmin ilin avqustunda isə Hunqarorinqdə ilk Formula1 mərhələsi keçirilib.

Bu trasa çempionat təşkilatçıları və sürücülər digərlərindən daha çox tələblər irəli sürürdülər, trası bir neçə dəfə yenidən qurublar və 2003-cü ildə yeni variant debüt edib, əlbəttə, bu variant da heç də hamının xoşuna gəlməyib. Trasın modernizasiyasına baxmayaraq, burada ötmə qəhrəmanlıq sayılır, amma geniş təhlükəsizlik zonaları risk etməyə imkan verir.

Dövrədəki orta sürətinə görə Hunqarorinq yalnız Monakodan üstündür, bu çox yavaş trasdır, bu trasda optimal sazlanmalar tapmaq da çətindir. Sıralanma turunda sürətli dövrə üçün bir, yarışdakı stabillik üçün isə ayrı sazlanmalar lazımdır. Bunun üzərinə ötmələrin praktiki olaraq mümkünsüzlüyünü əlavə etsəniz, bir neçə məchullu tənliyin həllini alarsınız. Bu tənliyi komandaların mühəndisləri uik-end ərzində həll etməlidirlər.

Sıralanma turunda cüt yerləri tutmuş sürücülər trayektoriyadan kənar çirkli hissədən yarışa başlamalı olacaqlar. Son səkkiz ildə Macarıstan Qran Prisini yeddi müxtəlif sürücü qazanıb, amma son 5 yarışda üstünlük McLaren sürücülərində olub. Görək bu dəfə necə olacaq…

Deyilənə görə, Hokkenhaym dünyada siqarası, quşqonmaz otu və avtodromu ilə məşhurdur. Keçən əsrin 30-cu illərində gənc xronometrçi Ernst Krist doğma şəhərində yarış trasının tikilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edərkən, heç kim təsəvvür edə bilməzdi ki, bu nə qədər ciddi nəticələr verəcək. 1931-ci il dekabrın 1-də yerli məmurların dəstəyi ilə şəhər avtoklubu təşkil olundu, üç həftə ərzində ilk trasın layihəsi hazırlandı və martın sonunda tikinti işləri başlandı – 1932-ci il mayın 29-da isə avtodromda ilk yarış keçirildi.

Müharibə zamanı bütün alman torpaqları kimi Hokkenhaym da tam dağıdılmışdı, müharibədən sonra tras bərpa olundu, amma 60-cı illərin əvvəlində vacib avtomagistralların çəkilişi ilə əlaqədar olaraq trasın konfiqurasiyası dəyişdirildi. Yeni layihəni də elə həmin Krist hazırladı, federal və yerli hökümət nümayəndələri ilə uzun danışıqlardan sonra maliyyə dəstəyi əldə edildi və 1966-cı il mayın 22-də yeni Hokkenhaymrinq AFR-ın nəqliyyat naziri tərəfindən açıldı. 1970-ci ilin avqustunda trubunalara toplaşmış 100 minlərlə azarkeşlər ilk Formula1 yarışının şahidi oldular – qələbəni isə Lotus 72C-də Yohen Rindt qazandı.

2002-ci il fevralın 4-də Hokkenhaymrinq rekonstruksiyaya bağlandı, təşkilatçılar FİA-nın tələblərinə uyğun olaraq trasın meşə massivindən keçən hissəsini aradan qaldırmaqla uzunluğunu qısaltdılar. Nəticədə tras çempionatın ən sürətli trası statusunu itirdi, amma tribunların tutumu iki dəfə artdı.

2006-cı ildə Mixael Şumaherin çempionatı tərk etməsindən sonra alman tamaşaçıların və sponsorların çempionata maraqları azaldı, Hokkenhaym və Nürburq traslarının sahibləri hər il Qran Pri keçirmək imkanlarını itirdilər, həm də Formula1 aktiv şəkildə Asiyanı zəbt edirdi, ona görə də iki alman trası milli yarışı növbə ilə keçirmək qərarı qəbul etdi. Bu il növbə Hokkenhaymındır.

Tras yavaş sahədə asfalta yatma qüvvəsi ilə düz yollarda sürət arasında kompromis tələb eidr, həm də üstünlük sürətə verilir, nəticədə Parabolikada və Spitzkehre sancağı qarşısında əylənmədə rəqibə hücum etmək olur. Maşının əylənmədə stabilliyi çox vacibdir, asfalt çox hamardır, amma əylənmə-sürətlənmə çoxluğundan təkərlər tez yeyilir. Bu il Bridgestone komandalara Hard və SuperSoft tərkibləri verib, hava proqnozunu isə həmişəki kimi əvvəlcədən söyləmək çətindir…

Silverstounda aerodrom ikinci dünya müharibəsi illərində tikilmişdi və Amerika-Britaniya HHQ-nin bazası kimi istifadə olunurdu. Müharibədən sonra uçuş zolaqları pilotların tədrisi üçün istifadə olunurdu, daha sonra hərbçilər aerodromu birdəfəlik tərk etdilər və Silverstouna sürücülər gəldilər – əvvəlcə qeyri-rəsmi (deyilənlərə görə yerli avtohəvəskarların ilk qeyri-rəsmi yarışı maşının qoyunla toqquşmasına görə yarımçıq saxlanılıbmış).

1948-ci ildə Kral Avtomobil Klubu (RAC) milli Qran Pri keçirilməsi üçün yer axtarmağa başladı, Doninqton Park hərbçilərlə dolu idi, Bruklənddə mülki aviasyia yerləşmişdi, Silverstounun daxili yolları ən ucuz və praktiki olaraq istifadəyə hazır variant oldu – RAC tezliklə icarə məsələsini həll etdi və 3.7-millik qum saatı formasında trasa sahib oldu.

1950-ci ildə Silverstoun Formula1-in ilk milli mərhələsini qəbul etdi, Kral VI Georq və minlərlə azarkeşin izlədiyi yarışı Nino Farina qazandı. Bir ildən sonra RAC trasın idarə olunması hüququnu Britaniya Sürücülər Klubuna (BRDC) verdi və 1954-cü ilə kimi yarışlar burada keçirilirdi. Silverstoun 1955-1963-cü illərdə yarışları Əyntri ilə, 1964-1986-cı illərdə isə Brənds Hətçlə növbələyirdi, sonra isə milli mərhələnin yeganə sahibi oldu.

Çempionat rəhbərliyinin Silverstoundan heç xoşu gəlmirdi, müasir Asiya avtodromlarına hər bir komponentdə uduzurdu. Həm də FOM və BRDC arasındakı münaqişə hər iki tərəfin prinsipinə çevrilmişdi. Bu mərhələni hər il çempionatdan kənarlaşdırmaq istəyirdilər, amma son anda tras təqvimə qaytarılırdı. Nəhayət, 2008-ci ildə Doninqtonla 10 illik müqavilə bağlandı və keçən il sonuncu yarış bu tras keçirildi. Amma Doninqton maliyyə problemləri üzündən müqaviləni təsdiq edə bilmədi və çempionat yenidən əfsanəvi trasa qayıtdı – trasla 17 illik müqavilə imzalandı.

Trasın konfiqurasiyası dəyişdirildi – yeni Arena adlandırılan sahə əlavə olduğu üçün trasın uzunluğu 745 metr artdı. Tras təkərləin stabilliyinə və aerodinamikanın effektliyinə çox tələbkardır, bu cəhətdən Barselonaya oxşayır. Hava isə sürpriz ola bilər. Bu çempionatın təqvimində ən sürətli traslardan biridir, dövrədə orta sürət 235 km/saatı keçir. Bir neçə sürətli döngə təkəri həddən artıq yükləyir, asfaltın özəlliyi isə təkərin tez yeyilməsinə səbəb olur, amma trasın temperaturu adətən yüksək olmur.

Son on iki yarışda beş dəfə Ferrari, beş dəfə McLaren pilotları qalib gəliblər, keçən il isə qələbəni pouldan start almış Sebastyan Fettel bayram etmişdi, bu dəfə qələbəyə əsas namizəd Red Bull sürücüləri olacaqlar…

Son illər Avropa Qran Prisi əsasən Nürburqrinqdə keçirilib, bu isə hər şeydən əvvəl Mixael Şumaherin məhşurluğunun və uğurlarının nəticəsi idi və alman torpağında ikinci yarış keçirməyə imkan verirdi, amma alman sürücüdən sonra Fernando Alonsonun populyarlığından istifadə edən İspaniya təqvimdə ikinci yarışı keçirmək hüququnu əldə edib. Artıq üç ildir bu Qran Pri Valensiyanın şəhər küşələrində keçirilir.

Valensiya trasında keçiriləcək yarış 20-ci Avropa Qran Prisidir, tras özü isə bu Qran Prini qəbul edən beşinci trasdır – Brənds Hətç, Doninqton, Xeres və Nürburqrinqdən sonra. Valensiyada artıq bir avtodrom var idi – Rikardo Tormo adına bu trasda adətən komandalar testlərə toplaşırlar. 2006-cı ilin aprelində yeni yarış keçirməkdən ötrü trasın yenidənqurulmasını müzakirə etmək üçün Berni Ekklstoun yerli hökumət nümayəndələri ilə görüşüb və elə o zaman köhnə trasın təhlükəsizliyini artırmaq və yarışlar üçün isə liman yaxınlığında yeni tras qurmağı qərara alıblar – “sürətli Monako”.

Trasın layihəsini yarış traslarının arxitektoru German Tilke hazırlayıb, bir neçə ay məsləhətləşmələrdən sonra 2007-ci ilin mayında xüsusi mətbuat konfransında 2008-ci ildə ilk yarışın keçirilməsi barədə müqavilənin bağlanması elan olunub. Tras 2008-ci ilin yayında tam hazır olub və FİA-dan lisenziya almamışdan əvvəl sürücülər İspaniyanın F3 və OpenGT seriyalarında trası yoxlayıblar və iyulun sonunda trasda Formula1 mərhələsini keçirmək hüququ verən lisenziya alınıb.

Rəsmən avtodrom müvəqqəti sayılır, amma komandalar trasın Monakodan fərqli olmasını söyləyiblər – ispan trası çox genişdir, sürətlidir və təhlükəsizdir – bu xüsusiyyətlər stasionar traslara xasdır. İlk yarış ötməsiz və darıxdırıcı alınıb, amma Tilke hamını əmin edib, bu birinci yarışdır, gələn dəfə belə olmayacaq.

Trasda 25 döngə var – 14 sağ və 11 sol, geniş 12 və 17-ci döngələrin girişində ötmək mümkündür. Bu vaxtlar Valensiyada isti olur, günorta temperatur +30 dərəcəyə kimi qalxır, amma komandaların işini dənizdən əsən külək çətinləşdirə bilər. Startdan sonra geniş birinci döngədə problem olmamalıdır, amma sonrakı iki döngədə problemlər yaşana bilər. Komandalara “yumşaq” təkər cütlüyü təqdim olunacaq – SuperSoft və Medium, strategiya təkərin yeyilmə dərəcəsindən asılı olacaq, amma bu zaman Təhlükəsizlik Maşınının da yarışın taleyinə qarışmasını nəzərə almaq lazım gələcək. Tras əyləclərə də çox tələbkardır.

Trasda keçirilmiş yarışlarda iki braziliyalı sürücü – Felipe Massa və Rubens Barrikello qalıb gəliblər, baxaq görək, Valensiya trasının bu dəfə qalibi kim olacaq…

Formula1 Kanadaya 60-cı illərin ortasında gəlib, ölkənin fransızdilli və ingilisdilli hissələrinin daimi rəqabəti ona gətirib çıxardı ki, milli mərhələni növbə ilə Mon Tremblan və Mosport avtodromları qəbul etdilər, sonra isə Formula1 Mosportda qərarlaşdı, çünki digər tras çox təhlükəli idi.

1977-ci ildə fransız kanadalılar Jil Vilnövün çıxışından ruhlanaraq Kvebekdə yeni tras tikilməsi fikrini səsləndirdilər, amma sıfırdan avtodrom tikmək uzun və baha başa gələn iş olduğundan, 1967-ci ildə EKSPO-67 sərgisi üçün süni yaradılmış İle Notre Dame adasından istifadə etməyi qərara aldılar (bu adadakı bəzi qurğular 1976-cı il Olmpiadasında istifadə olunmuşdu). Şəhər hökuməti 2 milyon dollar tapdı, düz yollar sahəsini bir-biri ilə əlaqəndirdilər və 1978-ci ildə Kanada Qran Prisinə hər şey hazır idi.

Kanada Qran Prisinin bu trasda ilk qalibi (Formula1-də indiyə kimi cəmi 7 kanadalı sürücü olub) Jil Vilnöv oldu, o Ferrari 312T3-ün sükanı arxasında 4500 metrlik trasın 70 dövrəsinə 1 saat 57 dəqiqə 49 saniyə vaxt sərf etdi. Dörd il sonra Zolderdə sıralanma turunda Jil həlak olduqdan sonra bu trasa onun adı verildi.

Mərhələnin tarixi faciə və zəfərlərlə doludur. Burada qalibi əvvəlcədən söyləmək çətindir, adətən podiuma çempionatda qələbə uğrunda yarışan pilotlar çıxmırlar, çempionatın liderlərinin bəxti isə burda az gətirir…

Kanada trası əyləclərə, motora və təkərlərə çox tələbkardır, aerodinamikaya isə sakit yanaşır – bu mövsümün birinci yarışıdır ki, komandalar maşını ən az asfalta yatma qüvvəsinə sazlayırlar.

Təcilli sürətlənmələr üzündən arxa təkərlər tez yeyilir, amma Monrealın əsas problemi əyləclərdir, soyutma sistemi çatdıra bilmir və bir dəfə Williams və Toyota əyləcin soyutma sisteminin hava borularının reqlamentə uyğun gəlmədiyi üçün diskvalifikasiya da olunublar…

Türk höküməti və iş adamları böyük bir plan hazırlayaraq qısa müddətdə onu həyata keçirdilər. Çoxları hesab edirdilər ki, belə tələskənlik keyfiyyətdə özünü göstərəcək, amma ilk yarış düz vaxtında keçirildi, sürücülər və jurnalistlər isə təşkilatçılara kompliment söyləməkdən yorulmurdular.

Avtodrom üçün şəhərin Asiya hissəsində Tuzla yaxınlığında dağlıq sahə ayrılmışdı. Bu ərazinin yerli relyefi o qədər maraqlı idi ki, German Tilkeyə bu relyeflə yalnız trasın sxemini uzlaşdırmaq qaldı. Aydındır ki, Qran Prinin texniki təminatı yüksək səviyyədədir, beləki hələ layihədə geniş təhlükəsizlik zonaları, komandalar üçün geniş bokslar və sair rahatlıqlar nəzərdə tutulmuşdu.

Tras kifayət qədər sürətli alınıb, bəzi sahələr Spadakı məşhur O’Ruju xatırladır, burada döngədən çıxış döngəyə daxil olma dəqiqliyindən və sürət rejiminə riayət etməkdən asılı olur. İstanbul trasının asfaltı sürüşkəndir, trayektoriyanın ətrafı çirklidir, ona görə kiçik bir səhv dövrədə nəticəyə təsir edir. Xüsusilə səkkizinci döngə dəqiqlik tələb edir, bu döngə dörd kiçik sol döngədən ibarətdir – sürücülər zərgər dəqiqliyi ilə dörd apeks keçməlidirlər. Burada ötmək olar, amma hücum risk tələb edir – geniş təhlükəsizlik zonasında maşına xəta yetməyəcək, amma rəqibdən çox geri qalmaq olar.

Trasda ilk üç yarış isti avqust ayında keçirilmişdi, daha sonra isə yarışın keçirilmə vaxtı may-iyun aylarına təsadüf edir. İstanbul Speed Park trasında hərəkət saat əqrəbinin hərəkətinin əks istiqamətindədir, ona görə çox şey sürücülərin fiziki hazırlığından və soyutma sistemlərinin effektliyindən asılı olacaq. Bu trasda ilk yarışı Kimi Rəykkönen, sonrakı üç yarışı isə Felipe Massa pouldan start almaqla qazanıblar, keçən il isə pouldan Sebastyan Fettel yarışa başlasa da Censon Batton finiş xətttini birinci keçib. Baxaq görək bu dəfə yarış necə keçəcək…

Monako yarışını həmişə Formula1-in bahalı daş-qaşı adlandırırlar, amma bu barədə adı iş şəraitindən mərhum olmuş mexanikdən soruşmayın. Son illərə kimi komandaların boksları belə yox idi, maşın üzərində işlər müvəqqəti qurulmış çadırlar altında gürülürdü, beş il əvvəl quraşdırılmış bokslar isə Bəhreyn və ya Malayziyadan dəfələrlə geri qalır.

Təqvimdə bundan maraqlı və əksliklərlə zəngin mərhələ yoxdur, yəqin məhz buna görə Monakoda qazanılmış qələbə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Tam şəhər küçələrində keçirilən yarış təqvimdə bir dənədir, onun nəticəsini qabaqcadan demək isə mümkün deyil. Kiçik bir səhv yarışı yarımçıq saxlamağı təmin edir, motorun gücü son nəticəyə təsir etmir, ötmək üçün praktiki yer yoxdur – müasir Formula1-in tələblərinin tam əksliklərinin bütün yığımı.

Formula1 knyazlığın torpağına debüt ilində gəlib, ilk mərhələ Fanxionun qələbəsi ilə başa çatmışdı – əfsanəvi sürücü yarış məsafəsini 3 saat 13 dəqiqə 19 saniyəyə (orta sürət 98.7 km/saat) qət etmişdi. Bir çox mütəxəssislər trası təhlükəli hesab edərək 4 il təqvimə salmadılar, 1955-ci ildən isə Monako həmişəlik Formula1-ə qayıtdı. İndiyə kimi yarışlarda iki sürücü dünyasını dəyişib, iki maşın suya düşüb, amma Monako Qran Prisi ən təhlükəsiz mərhələdir.

Bu çempionatın ən yavaş trasıdır. Monakoda yumşaq və stabil təkərin olması vacibdir, axı arxa təkərlər daimi əylənmə-sürətlənmə rejiminə görə ciddi yüklənir. Adətən komandalar maşını maksimum asfalta yatma qüvvəsinə sazlayırlar. Monakoda praktiki olaraq ötmə yeri yoxdur, trasın vəziyyəti isə dövrədən dövrəyə yaxşılaşır, ona görə sıralanma turu böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Xatırladaq ki, Ferrari sonuncu dəfə knyazlığın küçələrində 2001-ci ildə qələbə qazanıb, bu dəfə xoşagəlməz ənənə pozulacaqmı?

Kataloniyada ilk yarış 1908-ci ildə keçirilib, o zaman 17 mil uzunluğu olan ümumi istifadəli yollardan düzəldilmiş yarış trasında “Kataloniya Kuboku” keçirilmişdi. İlk daimi avtodrom isə 1923-cü ildə salınıb və tamaşaçılar həmin ilin oktyabrında Luis Sborovski və Alfredo Divosun gərgin mübarizəsinin şahidi olublar. Amma maliyyə çatışmazlığı üzündən avtodrom bağlandığından yarışlar San Sebastyana keçirildi.

Formula1-də ilk İspaniya yarışını 6 km uzunluğu olan Pedralbes avtodromu qəbul edib. Bu çempionatın son yarışı idi, Xuan-Manuel Fanxio Alfa Romeo-da və Alberto Askari Ferrari-də titul uğrunda mübarizə aparırdılar. Ferrari düzgün təkər seçmədiyindən titulu yarışla birlikdə Fanxio qazandı. Üç il sonra Pedralbes milli yarışı qəbul edirdi, amma Lə Mandakı ciddi qəzadan sonra trasların təhlükəsizliyinə yenidən baxıldı və avtodrom çempionatdan xaric edildi.

Yalnız 1966-cı ildə kataloniyalılar köhnə Monjuik avtodromunu bərpa edərək onu Madrid yaxınlığındakı Xarama avtodromuna qarşı qoydular. 1968-ci ildə yarış Xaramada keçirildi və onu Qrəhəm Hill qazandı, bir il sonra isə mərhələ Monjuikdə keçirildi, on dörd maşından finişə yalnız beşi çata bildi və birinci Ceki Stüart oldu.

Bir neçə il traslar növbələşirdi, 1975-ci ildə isə qalmaqal oldu – cümə günü sürücülər Monjuik trasında təhlükəsizlik baryerlərinin düzgün qurulmamasından şikayətlənərək trasa çıxmadılar. Həmin səbəb üzündən şənbə günü sıralanma turu qısaldıldı, yarış isə 79 dövrə əvəzinə 30-cü dövrədə Rolf Ştommelenin qəzası və 5 tamaşaçının ölümündən sonra dayandırıldı. Formula1 Monjuiki həmişəlik tərk etdi.

1986-cı ilin oktyabrında Kataloniyanın parlamenti Formula1-i öz torpaqlarına qaytarmaq üçün tras tikintisi üzrə komissiya yaratdı. On dörd aydan sonra şəhərin şimalında torpaq sahəsi ayrıldı, 1989-cu ilin 24 fevralında isə Circuit de Catalunya trasının ilk fundamenti qoyuldu, trasın sponsorları isə Kral Avtomobil Klubu, Kataloniya hökuməti və Montmelo bələdiyyəsi oldular.

1991-ci ilin 29 sentyabrında 16 illik fasilədən sonra Formula1 Kataloniyaya qayıtdı və ilk yarışı Naycel Mənsell qazandı. Kompleks ən qabaqcıl texnologiyalarla tikilmişdi və dərhal çempionata qatıldı. Bundan başqa trasın uğurlu yerləşməsi komandalar üçün qış testlərini məhz bu trasda keçirmək imkanı verdi.

Trasda keçirilən 19 yarışdan yalnız 4-də qələbəni pouldan start almayan sürücü əldə edib, ona görə də bu trasda sıralanma turu böyük əhəmiyyət kəsb edir…

Çin torpağında nəzərdə tutluan Formula1-in debütünə ilyarım qalmış, 2003-cü ilin aprelində mühəndis və arxitektorlar qrupu birinci dəfə gələcək trasın tikiləcəyi yerə baş çəkiblər. O zaman heç kim inanmırdı ki, belə böyük bir kompleksi 18 aya tikmək mümkündür, amma çinlilər hamını qrafikə dəqiq əməl etmələri ilə təəccübləndirdilər. Trasın arxitektoru German Tilke çin dilində ŞAN (Şanxayda yarışmaq) heroqlifindən istifadə etdi və qurduğu trasların bir-birinə oxşamamasını sübut etdi. Yeddi sol və yeddi sağ döngə, iki uzun düz yol – ötmək imkanı verən sürətli tras. Deyilənlərə görə, yarış kompleksinin ümumi dəyəri 325 milyon dollar olmuşdu.

Yeni avtodrom sürücülərin xoşuna gəldi. Hücum etmək imkanı verən geniş tras, düz uzun yolun sonunda əylənmədə ötmək imkanı, geniş təhlükəsizlik zonaları və əla xidmət vasitələri – tamaşaçılara başqa nə lazımdır?

Tras asfalta yatma qüvvəsinin orta kəmiyyətini və ənənəvi olan düz yolda sürətlə yavaş döngələrdə asfalta ilişmə arasında kompromis tələb edir. Adətən komandalar iki pit-stop strategiyasından istifadə edirlər, əlbəttə, əgər hava sürpriz etməsə, amma bu həftə deyəsən, sürpriz gözlənilmir. Keçən il Timo Qlok və Dəvid Kulthard bir pit-stopla yarışı başa vurmuşdular, amma bu il bunu etmək mümkün olmaycaq – Bridgestone şirkəti yumşaq cütlüyü – SuperSoft və Medium tərkiblərini komandalara təqdim edəcək, bu tərkiblər tez yeyildiklərindən uzun məsafələr qət etmək mümkün deyil.

Təhlükəsizlik Maşının çıxması ehtimalı da azdır – geniş təhlükəsizlik zolaqları yarışı dayandırmadan qəzaya uğramış maşını hadisə yerindən çıxarmağa imkan verir, amma 2005-ci ildə Safety Car iki dəfə trasa çıxmışdı, keçən il yarış yağış altında baş tutmuşdu, bu dəfə də sinoptiklər məhz yarış günü yağış yağmasını proqnozlaşdırırlar…

Dözülməz isti və tropik leysan yağışlar… Proqnozlara görə yağış yağması ehtimalı çoxdur…

Sepanq böyük yarış kompleksidir, burada gözəl və elektronika ilə dolu olan tras, üstübağlı tribunalar, 500 jurnalist üçün nəzərdə tutulmuş daxili telekanal və mətbuat mərkəzi yerləşir. Sepanqa qədər Formula1-də belə şeylər yox idi, sonra isə bu kompleksi nümunə kimi götürməyə başladılar…

Trasda döngələrin bütün növlərinə rast gəlinir, istiqamətini tez dəyişən sürətli döngələrdən (beşinci və altıncı döngələr), yavaş sancaqlara qədər. Maşınları bu rəngarəngliyə sazlamaq üçün mühəndsilər kompromisə getməli olurlar, amma sazlanmalarla bütün problemləri həll etmək olmur – Malayziyada üstünlüyü balansı yaxşı olan və stabil maşın ələ alır.

Sepanqda maşınlar asfalta yatma qüvvəsinin orta səviyyəsinə sazlanırlar, dövrənin 72%-i qaz pedalını tam basmaqla qət edilir, ona görə də çox şey motorun etibarlılığından asılıdır. Sürücülər üçün də ağır yarışdır – onların hər biri 2-2.5 kq çəki itirəcəklər.

Bu il Bridgestone şirkəti Malayziyaya Soft və Hard tərkibli sliklər və ənənəvi iki yağış tərkibini gətirəcək. Sepanqın isti asfaltında bərk tərkib effektiv olmalıdır, yumşaq tərkib isə hətta istehsalçıların özündə də şübhə yaradıb.

Son səkkiz ildə bu trasda altı pilot qalib gəlib, keçən il leysan yağış və havanın qaralması yarışın yarımçıq dayandırılması ilə nəticələnmişdi, sürücülər isə xalların yarısını qazanmışdılar, qalib isə Censon Batton olmuşdu…

Bu il Avstraliya adət etdiyimiz kimi mövsümün ilk yarışını qəbul etmir, həmişə olduğu kimi Melburn komandaların Asiya turnesinə start vermir. Yarışın axşam vaxtına keçirilməsi ilə əlaqədar olaraq, Qran Pri mart ayının sonuna planlaşdırılıb – Avropada saatlar bir saat çəkildiyi üçün tamaçaşılar bir saat “qabaq düşəcəklər…”

Melburn Viktoriya ştatının inzibati mərkəzidir, Avstraliyanın çənub-şərqində dənizkənarı şəhəridir. Bakı ilə vaxt fərqi +7 saatdır. Monakoda olduğu kimi burda da tras müvəqqəti xarakter daşıyır və Melburnun işçi mərkəzində yerləşən Albert Parkın yollarında qurulub. İlk yarışlar 50-ci illərin ortalarında keçirilsə də, onlar çempionatın rəsmi təqviminə daxil deyildilər. Avstraliya Qran Prisi 1985-ci ildən keçirilməyə başlayıb, on bir il yarışlar Adelaidada keçirilib, 1996-cı ildən isə Melburn adətən mövsümün ilk yarışını qəbul etməyə başlayıb.

Tras kifayət qədər sürətlidir və xüsusi aerodinamik əlavələr tələb etmir, amma maşının sürətli düz yolda və yavaş döngədə səmərəli olması üçün kompromisin tapılması vaxt tələb edir. Dövrədə göstərilən nəticə maşının çəkisindən asılıdır, Melburnda hər 10 kq yanacaq dövrədə 0.4 saniyənin itkisinə səbəb olur. Tras motorlara tələbkardır, motora düşən yüklənmələrə görə yalnız Monsadan geri qalır – trasın 60%-ni sürücülər qaz pedalını sonadək basaraq hərəkət edirlər.

Ötmə üçün ən əlverişli yer start düzlüyünün sonudur, sürücülər 300 km/saat sürət yığırlar və Jones-da əylənmədə ötmə edə bilərlər, ikinci döngədən çıxışda vəziyyəti düzəltmək olar. Ən maraqlı döngə 12-cidir, Waite – 250 km/saat sürət və porebrikə hücum, sonra isə sürətli sahə gəlir – kiçik bir səhv böyük vaxt itkisinə səbəb olur.

Adətən komandalar bir pit-stopdan istifadə edirdilər, amma son üç ildə komandalar strategiyada dəyişiklik edərək iki pit-stopla yarışmışlar, görək bu dəfə komandalar hansı strategiyaya üstünlük verəcəklər. Keçən il yarışda Brawn GP sürücüləri dominantlıq etmişdilər, bu dəfə qələbəyə namizədlər çoxdur…

Bu il Bəhreyn tarixdə ikinci dəfə olaraq mövsümün ilk yarışını qəbul edəcək, birinci dəfə bu hal 2006-cı ildə olmuşdu. Bəhreyn Krallığı Ərəb körfəzinin cənubunda Səudiyyə Ərəbistanının şərq sahili və Qətər yarımadası arasında yerləşən 36 adadan ibarət arxipelaqda yerləşir. Ən uzun Bəhreyn adasının uzunluğu 48 km, eni isə 15 km-dir. Ölkənin ümumi sahəsi 663 kv.m, paytaxtı isə Manama şəhəridir (əhalisi 110 min nəfər).

Texniki cəhətdən avtodrom təcil və əyləcə tələbkardır, burda demək olar ki, sürətli döngə yoxdur, amma ötmək üçün yerlər var. Ətraf qumlu ərazilərə xüsusi yapışqanlı mayenin səpilməsinə baxmayaraq tras qum dənəciklərilə dolu olur, komandalar əlavə süzgəclərdən istifadə edirlər, bu isə motorun və əyləc sisteminin soyumasını çətinləşdirir. Bu ildən yarışda trasın yeni konfiqurasiyasından istifadə olunacaq, dördüncü və beşinci döngələr arasındakı sahədə uzunluğu 887 metr olan yeni yol salınıb, ona görə də dövrələrin sayı 57-dən 49-a düşüb.

Uzun start düzlüyü və nisbətən yavaş orta hissə mühəndisləri ənənəvi olan asfalta yatma qüvvəsi və düz yolda sürət arasında kompromisi axtarmağa məcbur edir.

Bu trasda keçirilən ilk yarışda Mixael Şumaher pouldan start alaraq qalib gəlmişdi. Sonrakı dörd ildə indi bir komandada yarışan Fernando Alonso və Felipe Massa hərəyə iki qələbə qazanıblar. Və nəhayət keçən il, əla formada olan Censon Batton birincilik əldə etmişdi. Bu dəfə mövsümün ilk yarışında kim qalib gələcək?..

Tarixi traslar çempionatı tədricən tərk edir, onların yerini isə yeni avtodromlar tutur. Keçən il çempionatda Valensiya və Sinqapur debüt etmişdi, 2009-cu ilin mövsümü isə yeni Abu Dabi trasındakı yarışla baaş çatacaq.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxtında avtodromun tikintisi fikri 2006-cı ilin yanvarında rəsmiləşdirilib, o zaman German Tilke sadəc 3 km uzunluğu olan bir trasın hazırlanması sifarişini alıb – trasda yerli və regional səviyyəli yarışların keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Hər ay layihə genişlənib – artıq yayda qərara alınıb ki, layihə Formula1 miqyasına qədər böyüdülməlidir. Xərclərin də artması süni Yas adasındakı bu avtodromu dünyanın ən bahalı idman layihəsinə çevirib.

Tarix: 30 oktyabr-1 noyabr 2009-cu il
Tras: Yas Marina
Dövrənin uzunluğu: 5554 m
Dövrələrin sayı: 55
Ümumi məsafə: 305.470 km

Artıq 2007-ci ildə trasın maketinin təqdimetmə mərasimi təşkil olunub, Ekklstounla müqavilə imzalanıb və debütünə iki qalmış yeni Qran Pri yerli Etihad Airways aviaşirkəti kimi titul sponsoru qazanıb. Sinqapurdakı ilk gecə yarışının uğurlu keçməsindən sonra avtodromun layihəsi sübi işıqlandırma sisteminin qurulması üçün dəyişdirilib, amma biz sadəcə gecə yarışını görməyəcəyik, yarış təbii işıq altında starta alacaq, amma finiş artıq süni işıqlar altında olacaq.

Trasın bir hissəsi sahil ərazidən keçir, Abu Dabidə qabarma hündürlüyü yarım metrdən hündür olmadığı üçün praktiki olaraq dalğalar olmur, ona görə də bu sahədə imkanlı azarkeşlər üçün yarışın gedişini lövbər salmış yahtlardan izləmək şəraiti yaradılıb.

Layihənin əsasında elə əvvəldən ikili xarakter nəzərdə tutulmuşdu – trasın birinci yarısı sürətli stasionar avtodromu xatırladır, ikinci yarısı isə daha çox şəhər traslarına xas olan yavaş və orta sürətli döngələrdən ibarətdir.

Komandalara optimal sazlanmalar tapmaq asan olmayacaq, dövrənin əvvəlindəki sürətli sahələr ötməyə imkan verir, amma düz yolun sonunda zəruri olan asfalta yatma qüvvəsinin aşağı səviyyəsi maşının yavaş döngələrdə stabilliyini azaldacaq.

Daha bir maraqlı xüsusiyyət pit-leyndən çıxışdır – çıxış tuneldə, trasın altındadır və sürət məhuddiyyətini bildirən xətdən sonra başlayır.

İki pit-stoplu strategiya ən çox ehtimal olunandır, amma bunu hələ dəqiq söyləmək mümkün deyil, bir şey dəqiq məlumdur ki, ilin bu vaxtında bu yerlədə yağış olmur…

Braziliyanın cənub-şərqində San Pauluda yerləşən İnterlaqos avtodromunu adətən yarışdan əvvəl tərifləyib, yarışdan sonra tənqid edirlər. Trasda ötmələr mümkündür, burda bir çox maraqlı düz uzun yollar var, amma yarışdan sonra sürücülər asfaltın kələ-kötür olmasından və hərəkətin saat əqrəbinin əks istiqamətində olmasından gileylənirlər.

İnterlaqos şəxsi vəsaitlər hesabına tikilib və 1940-cı ildən yarışlar üçün açılıb, amma artıq on ildən sonra bələdiyyənin hakimiyyətinə qatılıb – şəhərin yüzillik yubileyini qeyd edən komitə çox simvolik qiymətə trası əvvəlki sahiblərindn alib. O zaman trası modernləşdirmək cəhdləri edilsə də, real işlər görülmürdü. Yalnız 1972-ci ildə İnterlaqos Formula1 yarışını qəbul etdi, 1990-cı ildən isə bu mərhələ daim təqvimdə yerini aldı.

Tarix: 16-18 oktyabr 2009-cu il
Tras: İnterlaqos
Dövrənin uzunluğu: 4309 m
Dövrələrin sayı: 71
Ümumi məsafə: 305.909 km

Tras motora qarşı çox tələbkardır və ənənəvi olan yavaş ikinci sektorda asfalta ilişmə ilə birinci və üçüncü sektorlarda sürət arasında kompromis axtarmağa məcbur edir. Adətən burada motorlar başqa traslarda olduğu kimi effektiv deyillər – İnterlaqos dəniz səviyyəsindən 750 metr yüksəkdədir, ona görə də mühəndislər bir neçə məchullu tənliklər həll etməli olurlar. Hava da bu yerlərdə ilin bu vaxtında gözlənilməz sürprizlər edə bilər.

Son illərdə olduğu kimi bu mövsüm Braziliyada başa çatmır, amma starta titula üç namizəd çıxacaq, yarışın son illərdə olduğu kimi maraqlı keçməsinə şübhə yoxdur…

Bu il Formula1 ikillik fasilədən sonra Suzukaya qayıdır. Əfsanəvi yapon avtodromu Fudzinin rekonstruksiyasından sonra çempionatı tərk etmişdi, amma sonra iki trasın sahibləri milli mərhələni növbələşdirmək barədə razılaşmışdılar, bu ilin yayında isə Fudzi maliyyə problemləri üzündən Formula1-dən imtina etməli olub. Ona görə də 2009-2011-ci illərdə Yaponiya Qran Prisi Suzukada keçiriləcək.

Avtodrom Miye əyalətinin eyniadlı şəhərində yerləşir, nadir trasdır, səkkiz rəqəmini xatırladan konfiqurasiyasını Con Huqenhols Honda yol maşınlarının testləri üçün fikirləşmişdi, tras 1961-ci ildən fəaliyyət göstərir.

Tarix: 2-4 oktyabr 2009-cu il
Tras: Suzuka
Dövrənin uzunluğu: 5807 m
Dövrələrin sayı: 53
Ümumi məsafə: 307.471 km

Avropalı azarkeşlər yaponlara paxıllıq edə bilərlər, axı məlumat kitabçalarında və ensiklopediyalarda yazılan tarixi hadisələrin çoxu məhz Suzukada baş verib. Elə alına bilər ki, bu il məhz Suzuka yeni dünya çempionunun adını söyləyə bilər…

Son illərdə avtodrom ciddi rekonstruksiya olunub – trasın yarısında yeni asfalt döşənib, təhlükəsizlik zonaları genişləndirilib, amma tarixi trasın konfiqurasiyası saxlanılıb.

Suzukada maşınların sazlanması zamanı yavaş şikanalarda idarəolunma ilə sürətli döngələrdə sürət arasında kompromis tapmaq vacibdir. Uik-endin gedişinə hava müdaxilə edə bilər. Bridgestone komandalara Hard və Soft tərkiblərini təklif edəcək…

Sinqapur Respublikası Cənub-Şərqi Asiyada şəhər-dövlətdir və ekvatordan 137 km şimalda yerləşir. Sinqapur əhalisinin sıxlığına görə dünyada ikinci yeri tutur və adambaşına gəlirə görə dünya liderlərindən biridir. Milli dil malay dilidir, amma ingilis, çin və tamil dilləri də rəsmi sayılır. Gəlirin əsas mənbəyi tranzit dəniz limanı və yüksək texnologiyaların istehsalıdır.

Faktiki olaraq bir ilə tikilmiş tras şəhərin küçələrini əhatə edir, yalnız 1.2 km-lik düz yol yeni tikilib və bokslar, paddok və start düzlüyü bu hissəyə salınıb. Şəhər traslarından bu ən sürətlisidir – dörvrədə 3 dəfə maşınlar 300 km/saat sürət yığırlar, amma buna baxmayaraq, Monakodan sonra çempionatın ən yavaş trasıdır.

Tarix: 25-27 sentyabr 2009-cu il
Tras: Sinqapur
Dövrənin uzunluğu: 5067 m
Dövrələrin sayı: 61
Ümumi məsafə: 308.950 km

Asfaltın tərkibi məxsusi olaraq yeni avtodrom üçün hazırlanıb, hazırlanmasında isə Shell şirkəti bilavasitə iştirak edib – mühəndislər hesab edirlər ki, yeni asfalt adi asfalta nisbətən ilişməni 20% artırmalıdır. Trasın böyük bir hissəsi şəhərdə olduğu üçün asfalt bir gecəyə döşənilmişdi – yolda hərəkət bağlanılıb və fəhlələr bir gecəyə 15 ton asfalt döşəyiblər. Builki yarış ərəfəsində bəzi sahələrdə asfalt yenidən döşənib – keçən il kələ-kötürlük aydın hiss olunurdu.

Tras müvəqqəti hasarla mühasirəyə alınıb, yarışdan sonra hasar söküləcək. Tras boyu süni işıqlandırma sistemi quraşdırılıb. Formula1 tarixində ilk gecə yarışının devizi – “Gecə də gündüz kimi işıqlıdır”. Sistemin quraşdırılmasına elan olunmuş tenderi italiyalı Valerio Mayolinin şirkəti qazanıb, şirkət idman tədbirlərinin işıqlandırılmasında qırxillik təcrübəyə malikdir, sonuncu futbol üzrə dünya çempionatının işıqlandırılması da bu şirkətin işi olub, amma Sinqapurda unikal məsələləri də həll etmək lazım idi. Trasın eni 10-15 metrdir, işıq selini elə yönəltmək lazımdır ki, işıqlandırma bərabər bölünsün, sürücülər və televiziya üçün kifayət qədər olsun, dönmələrdə və yağışda ciddi əksolmalar olmasın. 240 dirək, 1500 projektor, hər birinin də gücü 2000 Vatt – işıqlandırma sisteminin ümumi məsrəfi 3 milyon Vattdır.

Trasda hərəkət saat əqrəbinin hərəkətinin əks istiqamətindədir, 23 döngə (13 sol, 10 sağ), formal olaraq ötmələr 1, 7 və 14-cü döngələrdə mümkündür, dövrənin hesablanma vaxtı 1 dəqiqə 30 saniyədir, ən yavaş döngədə sürət 75 km/saat, ən sürətli döngədə sürər 275 km/saatdır. Tras asfalta yatma qüvvəsinin yüksək səviyyəsini tələb edir və əyləcləri çox yükləyir.

Keçənilki Sinqapur yarışının əks-sədası bu ilin yayında davam edib – yarışın 14-cü dövrəsinin 17-ci döngəsində qəzaya uğrayan Nelsinyo Pike bu ilin yayında komandasından qovulduqdan sonra FİA-ya rəsmən bildirib ki, komanda rəhbərliyi bu qəzanı törətməyi planlaşdırıblarmış ki, qəzadan bir dövrə əvvəl yanacaq doldurmuş onun komanda yoldaşı Fernando Alonso üstünlük qazansın. Araşdırma nəticəsində Renault komandası ikiillik şərti cəza alıb, komanda başçıları işdən azad edilib, amma yarışın nəticəsi dəyişdirilməyib – ilk gecə yarışının qalibi Fernando Alonso olmuşdu.

Görək bu dəfə necə olacaq, sinoptiklər isə keçən il olduğu kimi yağışlar vəd edirlər…

Monza Autodrome trasının tikintisinə 1922-ci ilin yanvarında başlanıb. Milan Avtomobil Klubu öz 25 illik yubileyini məxsusi avtodromu ilə qeyd etməyi qərara alımışdı. Bir neçə layihə nəzərdən keçirildikdən sonra mühəndislərin, sərmayədarların və tikinti şirkətlərinin xoşuna gəlmiş Monsa parkı seçildi. Dərhal tikintiyə dəstək olan S.İ.A.S (Societa İncremento Automobilismo’e Sport) şirkəti təsis edildi. Trasın arxitektoru isə Alfredo Roselli oldu.

İlkin layihəyə görə tras 14 km-lik yoldan ibarət idi, layihənin dəyəri isə 6 milyon lirə idi. Bir aydan sonra Milan Avtomobil Klubunun rəhbərləri “simvolik” ilk kərpici qoymaqla işlər qızışıb. Artıq 110 gündən sonra isə tras tam hazır idi və tamaşaçılar 4.5 km-lik sürətli düz yol, 1 km-lik iki düz yolla birləşdirilmiş qoşa sürətli dövrə və dəyişən radiuslu dövrədən ibarət avtodromu gördülər.

Trasın rəsmi açılışı 1922-ci il sentyabrın 3-də baş tutub, hadisənin vacibliyini baş nazirin iştirakı qeyd edib. Faktiki olaraq bu tras məxsusi olaraq yarışlar üçün nəzərdə tutulmuş üçüncü avtodrom idi….

Tarix: 11-13 sentyabr 2009-cu il
Tras: Autodromo Nazionale di Monza
Dövrənin uzunluğu: 5793 m
Dövrələrin sayı: 53
Ümumi məsafə: 306.720 km

Trasda 1928-ci ildə milli avtoidman tarixində ən ağır qəza baş verdi – sürücü Emilio Materassi tribunaya girmiş, özü və 27 tamaşaçı həlak olmuşdu. Bundan sonra yarışlar trasın kiçik bir hissəsində keçirilirdi…

Müharibə dövründə Monza Autodrome təyinatı üzrə istifadə olunmurdu – əvvəl bura arxiv köçürüldü, sonra Milan zooparkının heyvanları gətirildi. Trasın asfalt örtüyü 1945-ci ilin hərbi paradında tankların tırtılları altında tamamilə dağıdılmışdı. 1948-ci ilin əvvəllərində Milan Avtoklubu trası bərpa etmək qərarına gəldi və iki aydan sonra tras yarışlara hazır oldu. Oktyabrın 17-də keçirilən ilk yarışda Jan-Pyer Vimill Alfa Ромео 158-də qalib gəldi…

1955-ci ildə trasda yenidənqurma işləri başlandı. Artan sürətlər və təhlükəsizlik tələbləri asfalt örtüyün altındakı qum qatını beton qatla əvəz etməyi tələb edirdi. Trasın uzunluğu 4.25 km-ədək qısaldılıb və yeni sahələr əlavə olundu – artan radiuslu Parabolica döngəsi və iki “əyri düz” yol trasda 285 km/saat sürət yığmağa imkan verirdi…

Bununla yanaşı 10 km-lik variant da yenilənmişdi, ona görə çempionatlar iki tras arasında seçim edə bilirdilər. Düzdür, 1961-ci ildə ağır qəzadan sonra uzun tras biryerli maşınlar üçün əbədi bağlandı – Parabolica-ya girişdə Volfqanq fon Tripsin Ferrari-si trasdan çıxaraq tribunaya girmişdi, sürücü və 11 tamaşaçı həlak olmuşdu. Təşkilatçılar bu yerə dəmir hasar çəkdilər, amma 1970-ci ilin sərbəst yürüşlərində Yohen Rindtin Lotus-unda əyləclər imtina etdikdən sonra o bu hasara çırpılaraq həlak olmuşdu…

Monsa trası maksimal sürət üçün tikilib, amma artıq təşkilatçılar əksini düşünməyə başlayıblar. Tras bir neçə dəfə yenidən qurulub, sürəti aşağı salmaq üçün müxtəlif tədbirlər görülüb, amma konstruktorlar hər dəfə maşınların sürətini qaldırıblar. Monsa trası Formula1 yarışları tarixində 9 dəfə konfiqurasiyasını dəyişib, hazırkı konfiqurasiya 2000-ci ildən fəaliyyət göstərir, amma hər il xırda əlavələr edilir, elə iki il əvvəl ikinci şikananın təhlükəsizlik zolağı asfaltla örtülüb…

Yəqin ki, bu da son olmayacaq…

Belçikada yerləşən Spa-Frankorşam trası ilk dəfə 1921-ci ildə yarış qəbul edib, trasın əsasını La Meuse qəzetinin redaktoru Jül de Tyer və ölkənin Kral Avtomobil Klubunun idman şöbəsinin başçısı Henri van Ofem qoymuşdular. Onlar üç yaşayış məntəqəsini birləşdirən yerli yollardan yarış trası kimi istifadə etməyi qərara almışdılar, nəticədə çox sürətli yarış trası alınmışdı. Demək olar ki, bu tras “təbii yolla” alınmışdı, tras həm sürücülərin, həm də tamaşaçıların xoşuna gəldi və tezliklə müxtəlif seriya və siniflərin yarışlarını qəbul etməyə başladı.

1924-cü ildə bu trasda ilk dəfə olaraq “Frankorşamın 24 saatı” sutkalıq yarışı, gələn il isə İlk Qran Pri keçirilib. Starta cəmi yeddi maşın çıxmışdı, qələbəni isə Alfa Romeo-da Antonio Askari (gələcək ikiqat dünya çempionunun atası) bayram edib.

İlk “süni” döngə (Raidillon – “yolun çətin hissəsi”) trasın konfiqurasiyasına 1938-ci ildə əlavə olunub. Bu döngə ilə trası daha gərgin və sürətli etmək planlaşdırılırdı, o zaman məhşur alman Nürburqrinq trası ilə rəqabət gedirdi. Müharibə zamanı trasda yarış keçirilməyib, 1947-ci ildən isə yenidən iş qızışıb. 1950-ci ildən isə tras Formula1 təqvimində yerini alıb. İlk iyirmi ildə trasın uzunluğu 14 km-dən uzun idi!

Yüksək sürətlər və döngələr Spada təhlükəsizlik məsələlərini həmişə önə çəkirdi. 1960-cı ildə iki sürücü (Mayk Təylor və Stirlinq Moss) sərbəst yürüşlərdə ağır zədə aldılar, iki sürücü isə (Kris Bristou və Alan Steysi) yarışda həlak oldular. 1966-cı ildə ciddi kütləvi qəzadan sonra (starta çıxmış 15 maşından 8 maşın qəzaya düşmüşdü) çiyin və qabırğasını sındırmış Ceki Stüart bu trasda təhlükəsizliyi artırmaq kompaniyasına başladı. Daha sonra bu kompaniyaya Qran Pri sürücülərinin Assosiasiyası da qoşuldu. Düzdür, 1970-ci ildə trasın konfiqurasiyasında dəyişiklik edilsə də (şikana əlavə olunmuşdu), bu il 14 km-lik trasın son yarışı oldu.

Növbəti 13 ildə Belçika Qran Prisi iki dəfə Niveldə və 10 dəfə Zolderdə keçirildi.

Spada isə 1979-cu ildən başlayan yenidənqurma işləri 1983-cü ildə başa çatdı: trasın uzunluğu iki dəfədən çox qısaldıldı və konfiqurasiyası tam dəyişdirildi. Həmin il yarış köhnə ad altında tamamilə yeni trasda keçirildi.

Tarix: 28-30 avqust 2009-cu il
Tras: Spa
Dövrənin uzunluğu: 7004 m
Dövrələrin sayı: 44
Ümumi məsafə: 308.052 km

O vaxtdan trasda 3 dəfə yarış keçirilməyib: 1984-cü ildə yarış Zolderdə keçirilib, 2003-cü ildə tütün qadağasına görə yarış keçirilmədi və üç il əvvəl təşkilatçıların maliyyə problemləri üzündən yarış baş tutmadı.

Bu illər ərzində tras bir neçə dəfə konfiqurasiyasını dəyişib, hətta start xətti yerini dəyişib, yeni döngə və şikana əmələ gəlib, trasın uzunluğu da dəyişib. Amma bütün bunlara baxmayaraq, bu tras sürücülərin sevimlisi olaraq qalmaqdadır. Trasda ancaq istedadlı sürücülər qalib gəliblər, Mixael Şumaher burada altı qələbə qazanıb, Ayrton Senna – 5, Cimmi Klark – 4, Fanxio, Dəymon Hill və Kimi Rəykkönen – 3, Alberto Askari və Alen Prost isə 2 qələbə qazanıbalr. Bu trasda qalib gələn 20 sürücüdən 14 nəfəri çempion olub…

Son illərdə üç ardıcıl yarışın qalibi Kimi Rəykkönen keçən il uzun müddət yarışa liderlik etsə də, finişə üç dövrə qalmış yağmağa başlayan yağış vəziyyəti dəyişib, finiş xəttini birinci Lyuis Həmilton keçsə də, Felipe Massa yarışın qalibi elan olunub. Görək bu dəfə vəziyyət neşə olacaq…

Son on ildə Avropa Qran Prisi doqquz dəfə Nürburqrinqdə keçirilib, bu isə hər şeydən əvvəl Mixael Şumaherin məhşurluğunun və uğurlarının nəticəsi idi və alman torpağında ikinci yarış keçirməyə imkan verirdi, amma alman sürücü çempionatı tərk etdi və indi Fernando Alonsonun populyarlığından istifadə edən İspaniya təqvimdə ikinci yarışı keçirmək hüququnu əldə edib. Keçən ildən bu Qran Pri Valensiyanın çəhər küşələrində keçirilir.

Valensiya trasında keçiriləcək yarış 18-ci Avropa Qran Prisidir, tras özü isə bu Qran Prini qəbul edən beşinci trasdır – Brənds Hətç, Doninqton, Xeres və Nürburqrinqdən sonra. Valensiyada artıq bir avtodrom var idi – Rikardo Tormo adına bu trasda adətən komandalar testlərə toplaşırlar. 2006-cı ilin aprelində yeni yarış keçirməkdən ötrü trasın yenidənqurulmasını müzakirə etmək üçün Berni Ekklstoun yerli hökumət nümayəndələri ilə görüşüb və elə o zaman köhnə trasın təhlükəsizliyini artırmaq və yarışlar üçün isə liman yaxınlığında yeni tras qurmağı qərara alıblar – “sürətli Monako”.

Tarix: 21-23 avqust 2009-cu il
Tras: Valensiya
Dövrənin uzunluğu: 5419 m
Dövrələrin sayı: 57
Ümumi məsafə: 308.883 km

Trasın layihəsini yarış traslarının arxitektoru German Tilke hazırlayıb, bir neçə ay məsləhətləşmələrdən sonra 2007-ci ilin mayında xüsusi mətbuat konfransında 2008-ci ildə ilk yarışın keçirilməsi barədə müqavilənin bağlanması elan olunub. Tras keçən ilin yayında tam hazır olub və FİA-dan lisenziya almamışdan əvvəl sürücülər İspaniyanın F3 və OpenGT seriyalarında trası yoxlayıblar və iyulun sonunda trasda Formula1 mərhələsini keçirmək hüququ verən lisenziya alınıb.

Rəsmən avtodrom müvəqqəti sayılır, amma komandalar trasın Monakodan fərqli olmasını söyləyiblər – ispan trası çox genişdir, sürətlidir və təhlükəsizdir – bu xüsusiyyətlər stasionar traslara xasdır. İlk yarış ötməsiz və darıxdırıcı alınıb, amma Tilke hamını əmin edib, bu birinci yarışdır, gələn dəfə belə olmayacaq.

Trasda 25 döngə var – 14 sağ və 11 sol, geniş 12 və 17-ci döngələrin girişində ötmək mümkündür. Bu vaxtlar Valensiyada isti olur, günorta temperatur +30 dərəcəyə kimi qalxır, amma komandaların işini dənizdən əsən külək çətinləşdirə bilər. Startdan sonra geniş birinci döngədə problem olmamalıdır, amma sonrakı iki döngədə problemlər yaşana bilər. Komandalara iki ən yumşaq təkər tərkibləri təqdim olunacaq – Soft və SuperSoft, strategiya təkərin yeyilmə dərəcəsindən asılı olacaq, amma bu zaman Təhlükəsizlik Maşınının da yarışın taleyinə qarışmasını nəzərə almaq lazım gələcək. Tras əyləclərə də çox tələbkardır.

Baxaq görək, Valensiya trasının bu dəfə qalibi kim olacaq…

Bu trasda 1986-cı ildə keçirilmiş ilk yarış o vaxt Sovetlər Birliyində də keçirilə bilərdi. Cənab Ekklstoun çempionatın mərhələlərindən birini “dəmir pərdələr” arxasında keçirmək fikrində idi, namizəd kimi Sovet İttifaqı, Çin, Yuqoslaviya irəli sürülmüşdü, amma Berni son anda öz seçimini Macarıstanda saxladı. Çempionatın rəhbəri Budapeştə baş çəkdi, razılıq verdi və rekord səkkiz ay müddətinə avtodrom tikildi. Qəzetlər yazırdı ki, Berni yerli məmurları məftun etdiyindən layihəyə “yaşıl işıq” verilib.

Tarix: 24-26 iyul 2009-cu il
Tras: Hunqarorinq
Dövrənin uzunluğu: 4381 m
Dövrələrin sayı: 70
Ümumi məsafə: 306.458 km

Təsəvvür edin ki, müqavilə 1985-ci ilin sentyabrın 10-da imzalanmış, tikinti işləri oktyabrın 1-də başlamış və artıq 1986-cı il martın 24-də avtodromda yoxlama yarışı keçirilmişdi. Həmin ilin avqustinda isə Hunqarorinqdə ilk Formula1 mərhələsi keçirilib.

Bu trasa çempionat təşkilatçıları və sürücülər digərlərindən daha çox tələblər irəli sürürdülər, trası bir neçə dəfə yenidən qurublar və 2003-cü ildə yeni variant debüt edib, əlbəttə, bu variant da heç də hamının xoşuna gəlməyib. Trasın modernizasiyasına baxmayaraq, burada ötmə qəhrəmanlıq sayılır, amma geniş təhlükəsizlik zonaları risk etməyə imkan verir.

Dövrədəki orta sürətinə görə Hunqarorinq yalnız Monakodan üstündür, bu çox yavaş trasdır, bu trasda optimal sazlanmalar tapmaq da çətindir. Sıralanma turunda sürətli dövrə üçün bir, yarışdakı stabillik üçün isə ayrı sazlanmalar lazımdır. Bunun üzərinə ötmələrin praktiki olaraq mümkünsüzlüyünü əlavə etsəniz, bir neçə məchullu tənliyin həllini alarsınız. Bu tənliyi komandaların mühəndisləri uik-end ərzində həll etməlidirlər.

Sıralanma turunda cüt yerləri tutmuş sürücülər trayektoriyadan kənar çirkli hissədən yarışa başlamalı olacaqlar. Adətən komandalar iki və ya üç pit-stop strategiyasından istifadə edirlər. Son yeddi ildə Macarıstan Qran Prisini yeddi müxtəlif sürücü qazanıb, görək bu dəfə necə olacaq…

Bonn şəhərindən 80 km uzaqlıqda, Belçika sərhədinin yaxınlığında, Eyfel dağ meşə massivinin düz mərkəzində yarış trasının salınması fikri Kölnün ober-burqomistri Konrad Adenauerə məxsus idi, mühəribədən sonra o Federal Almaniyanın kansleri seçilmişdi. O yerli hakimiyyət rəsmilərini 15 milyon marka ayırmağa əmin etmişdi, 1925-ci ildə Nürburq kəndinə inşaatçılar gəldilər, bir ildən sonra trasda ilk yarış keçirildi, yağış altında keçən bu yarışda Rudolf Karaççiola qalıb gəlmişdi. Daha bir aydan sonra isə Nürburqrinq Almaniya Qran Prisini qəbul etdi və yüz minlərlə azarkeş Mercedes-Benz-in sükanı arxasında Otto Mersin qələbəsinin şahidi olmuşdu.

Trasın ilkin variantı çox uzun idi – 22 km, çətin idi – 73 döngə və hündürlük fərqi də böyük idi – 300 metr. 1951-ci ildə tras dünya çempionatının təqviminə daxil edildi və 1976-cı ilə kimi Almaniya Qran Prisini qəbul edirdi. Bir dövrə yeddi dəqiqədən çox vaxt aparırdı, sürücülər təhlükəsizlik standartlarına əməl olunmamasından gileylənirdilər və 1976-cı ildə Niki Laudanın dəhşətli qəzası avtodromun bağlanmasına səbəb oldu.

Tarix: 10-12 iyul 2009-cu il
Tras: Nürburqrinq
Dövrənin uzunluğu: 5148 m
Dövrələrin sayı: 60
Ümumi məsafə: 308.863 km

Nürburqrinqin modernizə xərcləri 62 milyon dollara başa gəldi və 1984-cü ildə avtodrom yenidən çempionat iştirakçılarını qəbul etdi. Trasın uzunluğu 4.5 km-ə qədər qısaldıldı, hündürlük fərqi 56 metrə çatdırıldı, döngələrin sayı isə 14 oldu. Amma sürücülər trasın xarakteristikalarından narazı qaldılar, onu “darıxdırıcı tras” və “çox ideal” adlandırdılar. Bir neçə ildən sonra tras bir daha təqvimdən çıxarıldı.

1995-ci il mövsümünün əvvəlində təşkilatçılar bir daha trasa əl gəzdirdilər. Nürburqrinq bu dəfə təqvimə Avropa Qran Prisi adı altında daxil edildi. 1997-ci ildə isə bu trasdakı yarış təqvimə Lüksemburq Qran Prisi adı altında düşdü. Əsrin əvvəlində trasda yenə də yenidənqurma işləri görüldü, birinci sektor dəyişdirildi, yeni tribunalar quruldu. Trasın uzunluğu 700 metr artırıldı, dövrələrin sayı təbii ki, azaldı. Trasın modernizəsi təşkilatçılara 50 milyon Avroya başa gəldi.

2007-ci ilə qədər təqvimdə iki alman trası var idi – Nürburqrinq və Hokkenhaym, amma maliyyə və digər problemlər üzündən qərara alındı ki, traslar bir-birini növbələsinlər – bu il növbə Nürburqrinqindir. Yarış ərəfəsində trasda yenidənqurma işləri görülüb.

Nüburqrinqdə yavaş və ortasürətli döngələr üstünlük təşkil edir, mühəndislər aerodinamikanın və asılqanların sazlanmasına xüsusi diqqət yetirirlər. Tras əyləclərə tələbkar deyil, asfalta yatma qüvvəsinin orta səviyyəsi kifayətdir və sürücülərə səhvi bağışlamır. Tipik Avropa avtodromudur. Asfalt örtüyü çox cod deyil, tras dağlarda yerləşir, dəniz səviyyəsindən hündürlüyünə görə yalnız San Pauludan geri qalır, seyrək hava motorun gücünü azaldır. Baklardakı yanacağın miqdarı dövrədəki nəticəyə ciddi təsir edir. Ötmək olduqca çətindir, hücum şansları yalnız birinci dövrədə var, ona görə çox şeyi sıralanma turu həll edəcək. Yarışın tipik strategiyası iki pit-stopdur. Bridgestone şirkəti Nürburqrinqə SuperSoft və Medium tərkibləri gətirəcək.

Silverstounda aerodrom ikinci dünya müharibəsi illərində tikilmişdi və Amerika-Britaniya HHQ-nin bazası kimi istifadə olunurdu. Müharibədən sonra uçuş zolaqları pilotların tədrisi üçün istifadə olunurdu, daha sonra hərbçilər aerodromu birdəfəlik tərk etdilər və Silverstouna sürücülər gəldilər – əvvəlcə qeyri-rəsmi (deyilənlərə görə yerli avtohəvəskarların ilk qeyri-rəsmi yarışı maşının qoyunla toqquşmasına görə yarımçıq saxlanılıbmış).

Tarix: 19-21 iyun 2009-cu il
Tras: Silverstoun
Dövrənin uzunluğu: 5141 m
Dövrələrin sayı: 60
Ümumi məsafə: 308.355 km

1948-ci ildə Kral Avtomobil Klubu (RAC) milli Qran Pri keçirilməsi üçün yer axtarmağa başladı, Doninqton Park hərbçilərlə dolu idi, Bruklənddə mülki aviasyia yerləşmişdi, Silverstounun daxili yolları ən ucuz və praktiki olaraq istifadəyə hazır variant oldu – RAC tezliklə icarə məsələsini həll etdi və 3.7-millik qum saatı formasında trasa sahib oldu.

1950-ci ildə Silverstoun Formula1-in ilk milli mərhələsini qəbul etdi, Kral Georq VI və minlərlə azarkeşin izlədiyi yarışı Nino Farina qazandı. Bir ildən sonra RAC trasın idarə olunması hüququnu Britaniya Sürücülər Klubuna (BRDC) verdi və 1954-cü ilə kimi yarışlar burada keçirilirdi. Silverstoun 1955-1963-cü illərdə yarışları Əyntri ilə, 1964-1986-cı illərdə isə Brənds Hətçlə növbələyirdi, sonra isə milli mərhələnin yeganə sahibi oldu.

Çempionat rəhbərliyinin Silverstoundan heç xoşu gəlmir, müasir Asiya avtodromlarına hər bir komponentdə uduzur. Həm də FOM və BRDC arasındakı münaqişə hər iki tərəfin prinsipinə çevrilib. Bu mərhələni hər il çempionatdan kənarlaşdırmaq istəyirlər, amma son anda tras təqvimə qaytarılırdı, bu dəfə isə Sİlverstoun doğrudan da sonuncu dəfə milli mərhələni qəbul edir. Gələn ildən yarışlar Doninqton Parkda keçiriləcək. Avtoidman Britaniyada doğulub, amma deyəsən Asiyada öləcək…

Tras təkərləin stabilliyinə və aerodinamikanın effektliyinə çox tələbkardır, bu cəhətdən Barselonaya oxşayır. Hava isə sürpriz ola bilər. Bu çempionatın təqvimində ən sürətli traslardan biridir, dövrədə orta sürət 235 km/saatı keçir. Bir neçə sürətli döngə təkəri həddən artıq yükləyir, asfaltın özəlliyi isə təkərin tez yeyilməsinə səbəb olur, amma trasın temperaturu adətən yüksək olmur.

Son on bir yarışda beş dəfə Ferrari, beş dəfə McLaren pilotalrı qalib gəliblər, keçən il isə qələbə dördüncü yerdən start almış McLaren pilotu Lyuis Həmiltona qismət olmuşdu. Bu il də qələbəyə əsas namizədlər bu iki komandanın pilotları deyil. Hava proqnozu yağış vəd edir, görək necə olacaq…

Türk höküməti və iş adamları böyük bir plan hazırlayaraq qısa müddətdə onu həyata keçirdilər. Çoxları hesab edirdilər ki, belə tələskənlik keyfiyyətdə özünü göstərəcək, amma ilk yarış düz vaxtında keçirildi, sürücülər və jurnalistlər isə təşkilatçılara kompliment söyləməkdən yorulmurdular.

Avtodrom üçün şəhərin Asiya hissəsində Tuzla yaxınlığında dağlıq sahə ayrılmışdı. Bu ərazinin yerli relyefi o qədər maraqlı idi ki, German Tilkeyə bu relyeflə yalnız trasın sxemini uzlaşdırmaq qaldı. Aydındır ki, Qran Prinin texniki təminatı yüksək səviyyədədir, beləki hələ layihədə geniş təhlükəsizlik zonaları, komandalar üçün geniş bokslar və sair rahatlıqlar nəzərdə tutulmuşdu.

Tarix: 5-7 iyun 2009-ci il
Tras: İstanbul Speed Park
Dövrənin uzunluğu: 5338 m
Dövrələrin sayı: 58
Ümumi məsafə: 309.396 km

Tras kifayət qədər sürətli alınıb, bəzi sahələr Spadakı məşhur O’Ruju xatırladır, burada döngədən çıxış döngəyə daxil olma dəqiqliyindən və sürət rejiminə riayət etməkdən asılı olur. İstanbul trasının asfaltı sürüşkəndir, trayektoriyanın ətrafı çirklidir, ona görə kiçik bir səhv dövrədə nəticəyə təsir edir. Xüsusilə səkkizinci döngə dəqiqlik tələb edir, bu döngə dörd kiçik sol döngədən ibarətdir – sürücülər zərgər dəqiqliyi ilə dörd apeks keçməlidirlər. Burada ötmə olar, amma hücum risk tələb edir – geniş təhlükəsizlik zonasında maşına xəta yetməyəcək, amma rəqibdən çox geri qalmaq olar.

Trasda ilk üç yarış isti avqust ayında keçirilmişdi, keçən il isə may ayında keçirildi, bu il yarış bir qədər istilərə doğru addımlayıb. İstanbul Speed Park trasında hərəkət saat əqrəbinin hərəkətinin əks istiqamətindədir, ona görə çox şey sürücülərin fiziki hazırlığından və soyutma sistemlərinin effektliyindən asılı olacaq. Bu trasda ilk yarışı Kimi Rəykkönen, sonrakı üç yarışı isə Felipe Massa pouldan start almaqla qazanıblar. Baxaq görək bu dəfə yarış necə keçəcək…

Monako yarışını həmişə Formula1-in bahalı daş-qaşı adlandırırlar, amma bu barədə adı iş şəraitindən mərhum olmuş mexanikdən soruşmayın. Son illərə kimi komandaların boksları belə yox idi, maşın üzərində işlər müvəqqəti qurulmış çadırlar altında gürülürdü, dörd il əvvəl quraşdırılmış bokslar isə Bəhreyn və ya Malayziyadan dəfələrlə geri qalır.

Tarix: 21-24 may 2009-cu il
Tras: Monte-Karlo
Dövrənin uzunluğu: 3340 m
Dövrələrin sayı: 78
Ümumi məsafə: 260.520 km

Təqvimdə bundan maraqlı və əksliklərlə zəngin mərhələ yoxdur, yəqin məhz buna görə Monakoda qazanılmış qələbə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Tam şəhər küçələrində keçirilən yarış təqvimdə bir dənədir, onun nəticəsini qabaqcadan demək isə mümkün deyil. Kiçik bir səhv yarışı yarımçıq saxlamağı təmin edir, motorun gücü son nəticəyə təsir etmir, ötmək üçün praktiki yer yoxdur – müasir Formula1-in tələblərinin tam əksliklərinin bütün yığımı.

Formula1 knyazlığın torpağına debüt ilində gəlib, ilk mərhələ Fanxionun qələbəsi ilə başa çatmışdı – əfsanəvi sürücü yarış məsafəsini 3 saat 13 dəqiqə 19 saniyəyə (orta sürət 98.7 km/saat) qət etmişdi. Bir çox mütəxəssislər trası təhlükəli hesab edərək 4 il təqvimə salmadılar, 1955-ci ildən isə Monako həmişəlik Formula1-ə qayıtdı. İndiyə kimi yarışlarda iki sürücü dünyasını dəyişib, iki maşın suya düşüb, amma Monako Qran Prisi ən təhlükəsiz mərhələdir.

Bu çempionatın ən yavaş trasıdır. Monakoda yumşaq və stabil təkərin olması vacibdir, axı arxa təkərlər daimi əylənmə-sürətlənmə rejiminə görə ciddi yüklənir. Adətən komandalar maşını maksimum asfalta yatma qüvvəsinə sazlayırlar. Monakoda praktiki olaraq ötmə yeri yoxdur, trasın vəziyyəti isə dövrədən dövrəyə yaxşılaşır, ona görə sıralanma turu böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Son dörd ildə bu trasda Fernando Alonso iki dəfə, Kimi Rəykkönen və Lyuis Həmilton qalib gəliblər. Xatırladaq ki, qırmızı maşınlar sonuncu dəfə knyazlığın küçələrində 2001-ci ildə qələbə qazanıblar. Bu dəfə xoşagəlməz ənənə pozulacaqmı?

Kataloniyada ilk yarış 1908-ci ildə keçirilib, o zaman 17 mil uzunluğu olan ümumi istifadəli yollardan düzəldilmiş yarış trasında “Kataloniya Kuboku” keçirilmişdi. İlk daimi avtodrom isə 1923-cü ildə salınıb və tamaşaçılar həmin ilin oktyabrında Luis Sborovski və Alfredo Divosun gərgin mübarizəsinin şahidi olublar. Amma maliyyə çatışmazlığı üzündən avtodrom bağlandığından yarışlar San-Sebastyana keçirildi.

Tarix: 8-10 may 2009-cu il
Tras: Katalunya-Montmelo
Dövrənin uzunluğu: 4655 m
Dövrələrin sayı: 66
Ümumi məsafə: 307.104 km

Formula1-də ilk İspaniya yarışını 6 km uzunluğu olan Pedralbes avtodromu qəbul edib. Bu çempionatın son yarışı idi, Xuan-Manuel Fanxio Alfa Romeo-da və Alberto Askari Ferrari-də titul uğrunda mübarizə aparırdılar. Ferrari düzgün təkər seçmədiyindən titulu yarışla birlikdə Fanxio qazandı. Üç il sonra Pedralbes milli yarışı qəbul edirdi, amma Lə Mandakı ciddi qəzadan sonra trasların təhlükəsizliyinə yenidən baxıldı və avtodrom çempionatdan xaric edildi.

Yalnız 1966-cı ildə kataloniyalılar köhnə Monjuik avtodromunu b’rpa edərək onu Madrid yaxınlığındakı Xarama avtodromuna qarşı qoydular. 1968-ci ildə yarış Xaramada keçirildi və onu Qrəm Hill qazandı, bir il sonra isə mərhələ Monjuikdə keçirildi, on dörd maşından finişə yalnız beşi çata bildi və birinci Ceki Stüart oldu.

Bir neçə il traslar növbələşirdi, 1975-ci ildə isə qalmaqal oldu – cümə günü sürücülər Monjuik trasında təhlükəsizlik baryerlərinin düzgün qurulmamasından şikayətlənərək trasa çıxmadılar. Həmin səbəb üzündən şənbə günü sıralanma turu qısaldıldı, yarış isə 79 dövrə əvəzinə 30-cü dövrədə Rolf Ştommelenin qəzası və 5 tamaşaçının ölümündən sonra dayandırıldı. Formula1 Monjuiki həmişəlik tərk etdi.

1986-cı ilin oktyabrında Kataloniyanın parlamenti Formula1-i öz torpaqlarına qaytarmaq üçün tras tikintisi üzrə komissiya yaratdı. On dörd aydan sonra şəhərin şimalında torpaq sahəsi ayrıldı, 1989-cu ilin 24 fevralında isə Circuit de Catalunya trasının ilk fundamenti qoyuldu, trasın sponsorları isə Şahzadə Avtomobil Klubu, Kataloniya hökuməti və Montmelo bələdiyyəsi oldular.

1991-ci ilin 29 sentyabrında 16 illik fasilədən sonra Formula1 Kataloniyaya qayıtdı və ilk yarışı Naycel Mənsell qazandı. Kompleks ən qabaqcıl texnologiyalarla tikilmişdi və dərhal çempionata qatıldı. Bundan başqa trasın uğurlu yerləşməsi komandalar üçün qış testlərini məhz bu trasda keçirmək imkanı verdi.

Son dörd ildə bu trasda Kimi Rəykkönen (iki dəfə), Fernando Alonso və Felipe Massa pouldan start almaqla qələbə qazanıblar. Bu il qələbəyə namizədlərin sayı daha çoxdur…

Bu il Bəhreyn ənənəvi olaraq mövsümün üçüncü yarışını deyil, dördüncü yarışını qəbul edəcək. Bəhreyn Krallığı Ərəb körfəzinin cənubunda Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər yarımadası arasında yerləşən 36 adadan ibarət arxipelaqda yerləşir. Ən uzun Bəhreyn adasının uzunluğu 48 km, eni isə 15 km-dir. Ölkənin ümumi sahəsi 663 kv.m, paytaxtı isə Manama şəhəridir (əhalisi 110 min nəfər).

Tarix: 24-26 aprel 2009-cu il
Tras: Bahrain İnternational Circuit
Dövrənin uzunluğu: 5412 m
Dövrələrin sayı: 57
Ümumi məsafə: 308.238 km

Texniki cəhətdən avtodrom təcil və əyləcə tələbkardır, burda demək olar ki, sürətli döngə yoxdur, amma ötmək üçün yerlər var. Ətraf qumlu ərazilərə xüsusi yapışqanlı mayenin səpilməsinə baxmayaraq tras qum dənəciklərilə dolu olur, komandalar əlavə süzgəclərdən istifadə edirlər, bu isə motorun və əyləc sisteminin soyumasını çətinləşdirir.

Uzun start düzlüyü və nisbətən yavaş orta hissə mühəndisləri ənənəvi olan asfalta yatma qüvvəsi və düz yolda sürət arasında kompromisi axtarmağa məcbur edir.

Bu trasda keçirilən ilk yarışda Mixael Şumaher pouldan start alaraq qalib gəlmişdi, bir il sonra isə Fernando Alonso poulunu qələbəyə çevirmişdi. Növbəti il isə Mixaelin pouldan start almasına baxmayaraq, yarışı Fernando qazanmışdı. Daha sonra iki il ardıcıl olaraq Felipe Massa qələbə qazanıb. Kimi Rəykkönen Saxir trasında üç dəfə üçüncü yeri tutduqdan sonra keçən il finişdə ikinci olub. Bu dəfə isə mübarizədə başqa komandalar və başqa sürücülər iştirak edəcəklər…

Çin torpağında nəzərdə tutluan Formula1-in debütünə ilyarım qalmış, 2003-cü ilin aprelində mühəndis və arxitektorlar qrupu birinci dəfə gələcək trasın tikiləcəyi yerə baş çəkiblər. O zaman heç kim inanmırdı ki, belə böyük bir kompleksi 18 aya tikmək mümkündür, amma çinlilər hamını qrafikə dəqiq əməl etmələri ilə təəccübləndirdilər. Trasın arxitektoru German Tilke çin dilində ŞAN (Şanxayda yarışmaq) heroqlifindən istifadə etdi və qurduğu trasların bir-birinə oxşamamasını sübut etdi. Yeddi sol və yeddi sağ döngə, iki uzun düz yol – ötmək imkanı verən sürətli tras. Deyilənlərə görə, yarış kompleksinin ümumi dəyəri 325 milyon dollar olmuşdu.

Yeni avtodrom sürücülərin xoşuna gəldi. Hücum etmək imkanı verən geniş tras, düz uzun yolun sonunda əylənmədə ötmək imkanı, geniş təhlüksəizlik zonaları və əla xidmət vasitələri – tamaşaçılara başqa nə lazımdır?

Tarix: 17-19 aprel 2009-cu il
Tras: Shanghai İnternational Circuit
Dövrənin uzunluğu: 5451 m
Dövrələrin sayı: 56
Ümumi məsafə: 305.256 km

Tras asfalta yatma qüvvəsinin orta kəmiyyətini və ənənəvi olan düz yolda sürətlə yavaş döngələrdə asfalta ilişmə arasında kompromis tələb edir. Adətən komandalar iki pit-stop strategiyasından istifadə edirlər, əlbəttə, əgər hava sürpriz etməsə, amma bu həftə deyəsən, sürpriz gözlənilmir. Keçən il Timo Qlok və Dəvid Kulthard bir pit-stopla yarışı başa vurmuşdular, amma bu il bunu etmək mümkün olmaycaq – Bridgestone şirkəti yumşaq cütlüyü – SuperSoft və Medium tərkiblərini komandalara təqdim edəcək, bu tərkiblər tez yeyildiklərindən uzun məsafələr qət etmək mümkün deyil.

Təhlükəsizlik Maşının çıxması ehtimalı da azdır – geniş təhlükəsizlik zolaqları yarışı dayandırmadan qəzaya uğramış maşını hadisə yerindən çıxarmağa imkan verir, amma 2005-ci ildə Safety Car iki dəfə trasa çıxmışdı…

Dözülməz isti və tropik leysan yağışlar… Proqnozlara görə yağış yağması ehtimalı çoxdur…

Sepanq böyük yarış kompleksidir, burada gözəl və elektronika ilə dolu olan tras, üstübağlı tribunalar, 500 jurnalist üçün nəzərdə tutulmuş daxili telekanal və mətbuat mərkəzi yerləşir. Sepanqa qədər Formula1-də belə şeylər yox idi, sonra isə bu kompleksi nümunə kimi götürməyə başladılar…

Tarix: 03-05 aprel 2009-cu il
Tras: Sepanq, Kuala Lumpur
Dövrənin uzunluğu: 5543 m
Dövrələrin sayı: 56
Ümumi məsafə: 310.408 km

Trasda döngələrin bütün növlərinə rast gəlinir, istiqamətini tez dəyişən sürətli döngələrdən (beşinci və altıncı döngələr), yavaş sancaqlara qədər. Maşınları bu rəngarəngliyə sazlamaq üçün mühəndsilər kompromisə getməli olurlar, amma sazlanmalarla bütün problemləri həll etmək olmur – Malayziyada üstünlüyü balansı yaxşı olan və stabil maşın ələ alır.

Sepanqda maşınlar asfalta yatma qüvvəsinin orta səviyyəsinə sazlanırlar, dövrənin 72%-i qaz pedalını tam basmaqla qət edilir, ona görə də çox şey motorun etibarlılığından asılıdır. Sürücülər üçün də ağır yarışdır – onların hər biri 2-2.5 kq çəki itirəcəklər.

Bu il Bridgestone şirkəti Malayziyaya Soft və Hard tərkibli sliklər və ənənəvi iki yağış tərkibini gətirəcək. Sepanqın isti asfaltında bərk tərkib effektiv olmalıdır, yumşa tərkib isə hətta istehsalçıların özündə də şübhə yaradıb.

Son yeddi ildə bu trasda beş pilot qalib gəlib, Kimi Rəykkönen 2003-cü ildə bu trasda ilk qələbəsini McLaren-lə, keçən il isə Ferrari ilə ikinci qələbəsini qazanıb. Fernando Alonso isə 2005-ci ildə Renault-da və 2007-ci ildə McLaren-də iki qələbə qazanıb. Bəs bu dəfə bizi nə gözləyir?

Avstraliya adət etdiyimiz kimi mövsümün ilk yarışını qəbul edir, həmişə olduğu kimi Melburn komandaların Asiya turnesinə start verir. Komandalar mövsümqabağı testlərdə maşınlarını yoxlayıblar, amma qüvvələrin əsil nisbətini şənbə günü sıralanma turunda biləcəyik.

Melburn Viktoriya ştatının inzibati mərkəzidir, Avstraliyanın çənub-şərqində dənizkənarı şəhəridir. Bakı ilə vaxt fərqi +7 saatdır. Monakoda olduğu kimi burda da tras müvəqqəti xarakter daşıyır və Melburnun işçi mərkəzində yerləşən Albert Parkın yollarında qurulub. İlk yarışlar 50-ci illərin ortalarında keçirilsə də, onlar çempionatın rəsmi təqviminə daxil deyildilər. Avstraliya Qran Prisi 1985-ci ildən keçirilməyə başlayıb, on bir il yarışlar Adelaidada keçirilib, 1996-cı ildən isə Melburn adətən mövsümün ilk yarışını qəbul etməyə başlayıb.

Tarix: 27-29 mart 2009-cu il
Tras: Albert Park, Melburn
Dövrənin uzunluğu: 5303 m
Dövrələrin sayı: 58
Ümumi məsafə: 307.574 km

Tras kifayət qədər sürətlidir və xüsusi aerodinamik əlavələr tələb etmir, amma maşının sürətli düz yolda və yavaş döngədə səmərəli olması üçün kompromisin tapılması vaxt tələb edir. Dövrədə göstərilən nəticə maşının çəkisindən asılıdır, Melburnda hər 10 kq yanacaq dövrədə 0.4 saniyənin itkisinə səbəb olur. Tras motorlara tələbkardır, motora düşən yüklənmələrə görə yalnız Monsadan geri qalır – trasın 60%-ni sürücülər qaz pedalını sonadək basaraq hərəkət edirlər.

Ötmə üçün ən əlverişli yer start düzlüyünün sonudur, sürücülər 300 km/saat sürət yığırlar və Jones-da əylənmədə ötmə edə bilərlər, ikinci döngədən çıxışda vəziyyəti düzəltmək olar. Ən maraqlı döngə 12-cidir, Waite – 250 km/saat sürət və porebrikə hücum, sonra isə sürətli sahə gəlir – kiçik bir səhv böyük vaxt itkisinə səbəb olur.

Adətən komandalar bir pit-stopdan istifadə edirdilər, amma son üç ildə komandalar strategiyada dəyişiklik edərək iki pit-stopla yarışmışlar, görək bu dəfə komandalar hansı strategiyaya üstünlük verəcəklər. Keçən il yarışda McLaren pilotu Lyuis Həmilton dominantlıq etmişdi, bu dəfə qələbəyə namizədlər çoxdur…