Braziliya futbol ölkəsi kimi tanınır. Burada futbol hər şeydən daha çox önəm kəsb edir. Amma Formula1-in ən çox sevildiyi ölkə də Braziliyadır desək, yanılmarıq. Bunu ən azından hər il orada keçirilən yarış ərəfəsində görmək olar. Tarixdə də çempion braziliyalılar var. Emerson Fittipaldi, Nelson Pike kimi və əlbəttə ki, Ayrton Senna kimi. Onillik Formula1 karyerası ilə bütün idman dünyasının gözündə qəhramana çevrilmiş Sennanı tanıyaq…
O, 1960-cı il martın 21-də Braziliyanın Sao Paulu şəhərində varlı bir ailədə dünyaya göz açıb. Kiçik yaşlarından avtomobillərə olan marağını nəzərə alan atası ona artıq 4 yaşından etibarən kart sürməyə şərait yaradır. İlk kartinq yarışına isə 13 yaşı olanda qatılır. Bu, 70-ci illərin əvvəllərinə təsadüf edirdi və bu dövrdə başqa bir braziliyalı pilot olan Emerson Fittipaldi Formula1 üzrə ikiqat dünya çempionu olmuşdu. Sennanı ruhlandıran amillərdən biri də bu idi.
1974-cü ildə Braziliya kartinq çempionatının qalibi olan Senna, 1977-ci ildə daha böyük uğura imza ataraq Cənubi Amerika birincisi olur. Daha sonra isə dünya kartinq çempionatlarında dəfələrlə yüksək yerləri tutur.
Atasının istəyi ilə evlənən Senna bir müddət sonra həyat yoldaşı ilə boşanır və İngiltərəyə gəlir. O artıq qərarını vermişdi: mütləq Formula1 pilotu olacaqdı. Amma bunun üçün keçməli olduğu mərhələlər var idi.
Senna Formula3000 seriyasındakı uğurları ilə tezliklə Williams komandasının sahibi Frənk Uilyamsın diqqətini cəlb edir. Bunun nəticəsində 1984-cü ildə Formula1-ə ilk addımlarını atır və dövrün zəif komandalarından biri olan Toleman-Hart F1 komandası ilə müqavilə bağlayır.
Sennanın əsl soyadı Da Silvadır. Formula 1-ə qədər olan karyerasında bu soyaddan istifadə edib. Senna isə onun anasının soyadı idi. Da Silva soyadının çox yayılmasına görə Senna soyadından istifadə etməyə qərar verir.
1984-cü ildə Monako Qran Prisindəki çıxışı ilə öz istedadını bütün dünyaya göstərir. Həmin yarış keçirilən gün güclü yağış yağır. Senna rəqiblərindən daha zəif bolidlə çıxış etsə də, həmin yarışı 2-ci yerdə başa vurur. Bununla da o, eyni zamanda, yağışlı havalarda karyerası boyu çox üstün olacağını, Rain man (Yağış adam) adı ilə əfsanələşəcəyinin ilk siqnallarını vermişdi. 1985-ci ildə Senna nisbətən daha güclü komanda olan Lotus-a keçir. Elə həmin il Eştorildə Portuqaliya Qran Prisinin qalibi olur. Bu, onun Formula1 karyerasında ilk qələbəsi idi.
Lotusda keçirdiyi 3 mövsümdən sonra, həmin dövrün ən güclü komandası hesab edilən McLaren-Honda komandasına keçir. Bu keçid, Formula 1 tarixinin ən böyük rəqabətinin, Ayrton Senna – Alen Prost rəqabətinin əsasını qoyur.
Senna McLaren-ə gəldikdə Prost artıq ikiqat dünya çempionu idi. Professor ləqəbli bu pilot Sennadan əvvəl McLaren-dəki bütün komanda yoldaşlarını məğlub etmişdi. Komandada ona əsas adam, daha doğrusu, birinci pilot kimi baxırdılar. Amma bu dəfə onun işi çox çətin idi. Çünki bu dəfəki rəqib onun hegemonluğunu qəbul etməyəcək, ona meydan oxuyacaqdı. Bunu Sennanın komandaya keçidindən sonrakı ilk sözlərindən də sezmək olardı: “Mən bura komanda yoldaşıma yol vermək üçün yox, mübarizə aparmaq, qələbə qazanmaq üçün gəlmişəm”.
Elə komandaya keçdiyi ilk ildəcə, yəni 1988-ci ildə Senna karyerasının ilk Dünya Çempionluğunu qazanır. Növbəti il də yenə çempionatda rəqabət McLaren-in iki pilotu, yəni Senna və Prost arasında olur. 1989-cu ildən etibarən bu ikilinin rəqabəti düşmənçiliyə çevrilir.
Prost 1989-cu ildə çempion olur və növbəti il komandanı tərk edir. Senna 1990-cı ildə 2-ci, 1991-ci ildə isə 3-cü və sonuncu çempionluğunu qazanır.
1992-ci ildən etibarən Formula1-də Williams komandası rəqiblərini üstələyir. Naycel Mənsell bu komanda ilə çempion olur. Növbəti il Williams-a keçən Prost 4-cü dəfə çempion olur və karyerasını bitirir. Onun bu addımı atmasının əsas səbəblərindən biri kimi də Sennanın Williams-a keçidi göstərilir.
Williams-a üstünlük qazandıran əsas səbəb, boliddə olan elektronik sistemlər idi. Həmin sistemlər döngələrdə pilotlara kömək edirdilər. 1992-ci və 1993-cü illərdə bu sistemin köməkliyi ilə qələbələr qazanan komanda hər zaman qələbə üçün vuruşan Sennanın da diqqətini cəlb etmişdi və bu da Sennanı Williams-a (daha doğrusu, ölümə) apardı.
1994-cü il mövsümü başlamazdan əvvəl FİA (Beynəlxalq Avtomobil Federasiyası) həmin elektron sistemlərdən istifadəni qadağan etdi. Bu, həm komanda, həm də Ayrton üçün pis sürpriz idi.
1994-cü ilin ilk yarışları həm Senna, həm də komanda üçün pis keçdi. Növbə isə mövsümün üçüncü yarışında – San Marino Qran Prisində idi…
Yarış İtaliyanın Bolonya şəhərində yerləşən İmola trasında keçirilirdi (Yaxınlıqda yerləşən San Marino ölkəsinin şərəfinə bu yarış San Marino Qran Prisi adlandırılır. Burada 2006-cı ildə son yarış keçirilib və bundan sonra təqvimdən çıxarılıb).
Həmin həftəsonu bir sıra pis hadisələrlə başladı. Sennanın həmyerlisi gənc Rubens Barikello cümə günü sərbəst yürüşlərdə ciddi qəzaya uğradı. Yarışdan bir gün əvvəl, 30 aprel 1994-cü ildə isə faciəvi hadisə baş verdi. Sıralanma turunda Simtek komandasının pilotu olan avstriyalı Roland Ratzenberger Villeneuve döngəsində qəzaya uğradı. Bolidi beton hasara çırpıldı və Ratzenberger ağır yaralandı. Sonra xəstəxanadan verilən məlumatda Ratzenbergerin həyatını xilas etməyin mümkün olmadığı bildirildi.
Bu hadisə hər bir pilotu, xüsusilə də Sennanı sarsıtdı. Amma nə Senna, nə də bir başqası bilmirdi ki, Formula 1-in ən çox danışılan, ən müəmmalı və ən faciəvi hadisəsi bir gün sonra baş verəcək…
Bazar günü, yəni 1 may 1994-cü ildə Senna yarışa ilk yerdən başlayırdı. O, yarışdan əvvəl sükanın özünə çox yaxın olmasından şikayət etdiyi üçün sükan milini kəsərək qısaltmış, yenidən qaynaq etmişdilər. Startda Benetton pilotu Yarvi Lehtonun bolidinin mühərriyi işləmədi və o start ala bilmədi. Arxalarından start alan Lotus pilotu Pedro Lami onu görmədi və Lehtonun bolidi ilə toqquşdu. Bu qəzaya görə təhlükəsizlik maşını trasa daxil oldu və yarışın ilk 5 dövrəsi təhlükəsizlik maşınının arxasında keçdi. Altıncı dövrədən etibarən yarış yenidən başladı. Senna 1-ci yerdə gedirdi. Arxasınca isə sonradan 7 dəfə Dünya Çempionluğu qazanaraq Formula 1-in ən titullu pilotu olacaq Benetton pilotu Mixael Şumaxer gəlirdi.
7-ci dövrədə Senna 306 km/saat sürətlə Tamburello döngəsinə yaxınlaşdı. Bu döngə sola doğru meyl edirdi və sürətlə keçilən döngə idi. Bura çatdıqda Sennan bolidi sola döndərə bilmədi. Nəticədə yoldan çıxaraq Tamburello divarına (bu divarın arxasında Tamburello adlı çay axdığından elə adlanırdı. O divar hələ də sökülməyib) çırpıldı. Senna son bir həmlə ilə sürəti 218 km/saata qədər azaltmışdı, amma, bu onun faciəvi sonluğunu dəyişmədi…
Həkimlərin dediyinə görə, bədənində heç bir zədə yox idi. Sükan qısaldılarkən edilən qaynaq qopmuş, sükanın mili dəbilqəsini də deşərək beyninə sancılmışdı…
Heç kəs qəzanın ciddiliyindən xəbərdar deyildi. Bütün dünya canlı yayımda qəzanın görüntülərini, yuxarıdan çəkilən kadrlarda Sennanın bolidində hərəkətsiz qalmasını seyr edirdi. Məşhur beyin cərrahı, o dövrdə Formula1-də tibbi və təhlükəsizlik sahələrində rəhbər olan Sid Uotkins Sennaya ilk tibbi yardım göstərən şəxs oldu. O, həmin anları belə xatırlayırdı: “Vəziyyəti çox pis idi. Göz qapaqlarını qaldırdığımda beynində ciddi zədə olduğunu anladım. Sanki, bir anlığa içini çəkdi. Mən bir aqnostik olsam da, həmin an ruhunun bədənindən ayrıldığını hiss etdim”.
Xəstəxanada onun üzərdində kiçik bir Avstriya bayrağı tapıldı. Senna bu yarışda qələbə qazanacağı təqdirdə, bunu bir gün əvvəl həlak olmuş Ratzenbergerə həsr edəcəkdi.
Mayın 5-də San Pauluda dövlət səviyyəsində Sennanın dəfn mərasimi keçirildi. Bu mərasimdə yüz minlərlə insan iştirak etdi. O cümlədən, bir çox tanınmış idmançı, dövlət xadimi Sennanı son məzara yola salmaq üçün gəlmişdi.
Tabutunu daşıyanlardan biri də barışmaz rəqibi Alen Prost idi. Ölkə yasda idi.
1994-cü ildə futbol üzrə Dünya Çempionatının qalibi olan Braziliya milli komandası bu qələbəni Sennaya həsr edir. 2010-cu ildə “Senna” sənədli filmi çəkilib. Filmin rejissoru Asif Kapadiadır.
Ölümündən bir müddət əvvəl Senna demişdi: “Mən bir gün ağır qəzaya düşsəm, hər şeyin bir dəfəlik bitməsini istəyərəm. Əlil qalmaqdan, xəstəxana palatalarına məhkum olmaqdansa ölmək daha yaxşıdır.”
Belə də oldu.
Bu da Ayrton Sennannın cəmi 34 illik qısa həyatı. Senna 2015-ci ilin 17 iyuluna qədər Formula 1-də qəzada həlak olan son pilot idi.
22 ildir ki, Sao Pauluda Morumbi qəbiristanlığında yatır. Həyatının son illərində dəfələrlə Formula1 trasslarının təhlükəli olduğunu dedi, təhlükəsizlik tədbirlərinin görülməsi üçün hər addımı atdı. Lakin buna ölümü ilə nail oldu.
Onun ölümündən sonra trasslarda Tamburello kimi sürətli döngələr şikana tipli yavaş döngələrlə əvəz edildi, asfaltla divarlar arasında qum və çınqıl zonaları yaradıldı və başqa bir sıra tədbirlər görüldü. Senna öz ölümü ilə bəlkə də özündən sonrakı bir çox pilotun həyatını xilas etdi.
Onu əfsanə edən şey təkcə 10 illik karyerasında qazandığı 41 qələbə, 3 dünya çempionluğu deyildi. Senna təkcə qələbələri ilə, ölümü ilə, sarı dəbilqəsi ilə əfsanəyə çevrilmədi. Onu əfsanə edən, elə aid olduğu yerdə həlak olması idi.
Onu əfsanə edən idmandan kənar öz şəxsi həyatında etdiyi saysız-hesabsız yardım kampaniyaları idi. Ölümündən sonra onun sərvəti ilə Senna xeyriyyə fondu yaradıldı (idarəçilərindən biri keçmiş rəqibi Alen Prostdur).
Senna hər kəsin yaddaşında həmişə gənc, sürətli pilot, çempion kimi qalacaq. Onun yarışlarını izləyənlər, ölümündən sonra anadan olanlar, bir sözlə hər bir Formula1 azarkeşinin əfsanəsidir Senna.
“İkinci gələn ilk uduzandır” deyirdi. Həmişə birinci gəldi. Sürətli həyat yaşadı və elə birinci də getdi…
Yerində rahat yat, ÇEMPİON…
